مبانی حق بر مهاجرت و اقامت در کشورهای غیراسلامی در فقه و حقوق بین الملل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز

چکیده

مهاجرت به معنای مسافرت و جابه­جایی فرد انسانی از کشوری به کشور دیگر برای زندگی و اقامت است. این پدیده انسانی با رویکردهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و مردم‌شناسانه قابل بررسی است. مبانی حق بر مهاجرت فرد مسلمان به کشورهای ­غیراسلامی و اقامت در آن کشورها در پژوهشی با سنجه­های فقهی و آموزه­های حقوق بین­الملل مسئله این پژوهش است. روش این پژوهش در مقام ارزیابی و داوری تحلیلی است. البته با توجه به بین­رشته­ای و تطبیقی بودن ساحتی از پژوهش، مقایسه و تطبیق آموزه­های دو حوزه دانشی فقه و حقوق بین­الملل در زمینه مسئله موردبحث مدنظر بوده است. بر اساس بروندادهای این پژوهش در حقوق بین­الملل به‌ویژه در پرتو آموزه­های نظام بین‌المللی حقوق بشر، حق بر مهاجرت و اقامت حقی نسل اولی است. چنانکه بایستگی زیست انسانی و اسلامی که تلازمی با زندگی در کشورهای اسلامی نداشته و ندارد، به‌عنوان اصلی اولی مورد درک عقل و تأیید شرع است. این فهم مبنای روایی مهاجرت و اقامت فرد مسلمان در کشورها­ی غیراسلامی است. توجه به اقتضای درک عقل در مسئله موردبررسی و تأکید بر شناور بودن حکم مسئله ازجمله بروندادهای قابل اعتنا این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Foundations of The Right to Immigrate and Reside in Non-Islamic Countries in Jurisprudence and International Law

نویسنده [English]

  • mohammad ali hashemi
Assistant Professor, Faculty of Law and Political Science of Shiraz University
چکیده [English]

Migration means traveling and moving a human being from one country to another country for living and residence. This
Migration involves the movement of individuals from one country to another for the purpose of living and settling. This economic phenomenon can be examined through social, cultural, political, and popular lenses. This research focuses on the right of Muslims to immigrate to non-Islamic countries and establish residence, exploring it in the context of jurisprudential standards and international law doctrines. The investigation delves into the permissibility of Muslim migration to non-Islamic countries and the acceptability of continued residence in such countries, drawing from jurisprudence and international law doctrines.
The research encompasses various aspects, including "international law and the migration and settlement of individuals," "background study and jurisprudential stance on Muslim migration and residence in non-Islamic countries," "foundations and evidence for arguments against living in non-Islamic countries under non-Islamic laws," "foundations and evidence for arguments supporting living in non-Islamic countries," and "critique of the foundations and evidence supporting permissibility and sanctity," followed by an analysis and conclusion.
The research adopts an analytical approach, considering the interdisciplinary and comparative nature of the subject matter. It juxtaposes teachings from the fields of jurisprudence and international law to address the discussed issue comprehensively. The findings of this research, particularly in the realm of international law and guided by the principles of the international human rights system, establish the right to immigration and residence as a fundamental first-generation right. This right finds its expression in documents such as the "Universal Declaration of Human Rights" and the "International Covenant on Civil and Political Rights," with the principle of freedom of movement serving as a tangible manifestation of this right.
Recognizing the earth as humanity's home, as reflected in various international documents, forms the basis for acknowledging the right of individuals to utilize it and migrate freely across its territories. This viewpoint aligns with the notion of "God's land is vast," which underpins the right to immigrate and reside within religious thought and the Holy Qur'an. Both perspectives emphasize the right of human beings to utilize the land, with migration and settlement serving as examples of this entitlement.
In international law and the teachings of the international human rights system, the focus is on the right to immigration and residence rather than the religious affiliation of the migrant. The destination country's religion holds limited relevance. Conversely, within the literature of accomplished scholars of jurisprudence, migration has primarily been discussed in the context of moving from "Dar al-Kafr" (land of disbelief) to "Dar al-Aman" or "Dar al-Islam" (lands of safety or Islam) for individuals unable to practice their religion and rituals freely. Thus, contrary to the teachings of international law and the international human rights system, the religious identity of the migrant and the Islamic nature of the destination country have become subjective factors. The focus for many jurists has been on reverse migration from non-Islamic lands to Islamic countries and the ensuing settlement.
Challenging the foundations of the jurisprudential division of the world into "Dar al-Islam" and "Dar al-Kufr" (lands of Islam and lands of disbelief) and the dual worldview based on an insider-outsider geographical dichotomy plays a crucial role in determining the outcome of the subject investigated in this research. This division, which serves as an epistemological starting point for several matters related to Islamic communication algorithms in the international arena, has profound implications. One might argue that the concept and issue of migration fundamentally represent concepts and issues of the post-modern state. Consequently, the right to immigration within the international human rights system emerges as a new issue intertwined with the challenges posed by the modern state, differing from the jurisprudential literature's division of the world into "Dar al-Islam" and "Dar al-Kufr" (lands of Islam and lands of disbelief).
In general, regarding the right to immigration and residence of a Muslim person in non-Islamic countries, two main ideas can be identified: the idea of prohibition and the idea of permission. Proponents of both ideas rely on Sharia documents, including Quranic statements, Sunnah, consensus, and interpretations, to support their arguments. However, it appears that a holistic and systematic study reveals that the verses and propositions cited by proponents of different ideas do not definitively disprove opposing claims. It is essential to avoid drawing conclusions solely based on atomistic analysis.
Moreover, paying attention to reason and rationality becomes imperative in this research. Considering the broader objectives of the law, it becomes clear that reason understands the importance and necessity of preserving Islamic religion, identity, and independence while also facilitating religious life in the modern world. Believing in comprehensive, universal, and eternal Islamic teachings, the understanding of reason leads to different interpretations of the requirements for immigration to Islamic countries, ranging from necessity to illegitimacy. Reason recognizes that human and Islamic life may not be compatible with life in Islamic countries in certain situations, times, and places.
In conclusion, this research investigates the right of Muslims to immigrate to non-Islamic countries and establish residence by examining jurisprudential standards and international law doctrines. It emphasizes that the right to immigration and residence is a fundamental first-generation right within the international human rights system. The research challenges the dichotomy between "Dar al-Islam" and "Dar al-Kufr" and explores the complexities and subjective factors associated with the religious identity of migrants and the nature of the destination country. Furthermore, it highlights the importance of reason and rationality in understanding the necessity or illegitimacy of immigration to Islamic countries. By considering these aspects, this research aims to contribute to a comprehensive understanding of migration within the context of Muslims' rights and international legal frameworks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Immigration
  • Right to Residence
  • Freedom of Movement Principle
  • Immigration Jurisprudence
  • Islamic International Law
  • International Jurisprudence
قرآن کریم
الف. فارسی
ابن سلامة، محمد (1361). شرح فارسی شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم (ص))، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
ارفع نیا، بهشید (1372). حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران: عقیق.
آلتون، جک سی روی (1389). فرهنگ روابط بین‌الملل، ترجمه حسن پستا، تهران: فرهنگ معاصر.
انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، جلد هفتم، تهران: سخن.
ثقفی تهرانی، محمد (1398 ق). تفسیر روان جاوید، جلد سوم، تهران: برهان.
شریعتی، سعید (1384). حقوق ملت و دولت در قانون اساسی، تهران کانون اندیشه جوان.
طباطبایی، منوچهر (1370). آزادی­های عمومی و حقوق بشر، تهران: دانشگاه تهران.
قرشی، سید علی اکبر (1377). تفسیر احسن الحدیث، جلد دوم، تهران: بنیاد بعثت.
نصیری، محمد (1383). حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران: آگاه.
ب. عربی
ابن ادریس، محمد بن احمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد دوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه.
ابن بابویه، محمد بن علی (1362). الخصال، جلد دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن حزم، علی بن أحمد بن سعید الأندلسی (بی­تا). المحلى بالآثار، جلد پنجم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن رشد، محمد بن أحمدالقرطبی (1406 ق). المقدمات الممهدات لبیان ما اقتضته رسوم المدونة من الأحکام الشرعیات والتحصیلات المحکمات لأمهات مسائلها المشکلات، جلد سوم، بیروت: دار الفکر الطباعة والنشر والتوزیع.
ابن زهدری، نجم الدین جعفر (1428 ق). إیضاح ترددات الشرائع، جلد نخست، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1412 ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
بن باز، عبد العزیز بن عبدالله (بی­تا). مجموع فتاوی و مقالات متنوعة، جلد نهم، جمع و ترتیب: محمد بن سعد الشویعره اعداد و تنسیق موقع ابن باز.
تقوی اشتهاردی، حسین (1386). تنقیح الأصول، جلد سوم، تهران: مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی.
تمیمی آمدی، عبد الواحد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
جصاص، احمد بن علی (1405 ق). احکام القرآن (جصاص)، جلد سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حلی، محقق، جعفر بن ­حسن (1428 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، جلد دوم، قم: موسسه اسماعیلیان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن، دمشق - بیروت: العلم - الدار الشامیة.
زحیلی، وهبة بن مصطفى (1422 ق). تفسیر الوسیط (زحیلی)، جلد نخست، بیروت: دارالفکر.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله (1219 ق). ارشاد الاذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سبزواری، سید عبد الأعلى (1413 ق). مهذب الأحکام اللسبزواری، جلد پانزدهم، قم: مؤسسة المنار - دفتر حضرت آیة الله.
سیوطی، جلال الدین (1416 ق). تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
شافعی، محمد بن ادریس (1412 ق). احکام القرآن (شافعی)، ذیل آیه، مـ مصصح عبد الخالق عبدالغنی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین، جلد سوم، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط فی الإمامیة، جلد دوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب الأحکام (تحقیق خراسان)، جلد نخست، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
طیب، سید عبدالحسین (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، جلد چهارم، تهران: انتشارات اسلام.
عاملی، زین الدین بن علی (1413 ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد سوم، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
فخر رازی (1990 م). التفسیر الکبیر، ج پانزدهم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
فراهیدی، خلیل ابن احمد (1410 ق). کتاب العین، جلد سوم، قم: هجرت.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور، جلد چهارم، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
قرطبی، محمد بن ابی بکر بن فرج (1967 م). الجامع لاحکام القرآن، جلد پنجم، القاهرة: المکتبة العربیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مازندرانی، محمد صالح بن احمد (1382 ق). شرح الکافی - الأصول والروضة للمولى صالح المازندرانی، جلد دوازدهم، تهران: المکتبة الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1406 ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، جلد نهم، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجـفی.
مجلسی، محمدتقی بن مقصود (1406 ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، جلد دوازدهم، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
مصطفوى، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد یازدهم، تهران: بنگاه ترجمه نشرکتاب.
مغنیه، محمد جواد (1424 ق). تفسیر الکاشف، جلد دوم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ملاحویش، عبد القادر آل غازی (1382 ق). بیان المعانی، جلد چهارم، دمشق: مطبعة الترقی.
نجفی، محمد حسن (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد بیست و یکم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ونشریسی، احمد بن یحیی (1401 ق). المعیار المعرب والجامع المغرب عن فتاوى أهل إفریقیة والأندلس والمغرب، جلد دوم، خرجه جماعة من الفقهاء باشراف محمد حجی، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
 
ج. انگلیسی
U.N. Docs /E/CCPR (1966) International Covenant on Civil and Political Rights.
U.N. Docs /E/A/810(1948), Universal Declaration of Human Rights.
U.N Docs/E/A/CONF.151/26/Rev.1 (vol. I), United Nations Conference on Environment and Development Declaration Rio – 1992.
U.N.ESCO/ Vasak, K. (1977). Human Rights: A Thirty-Year Struggle: The Sustained Efforts to Give Force of Law to the Universal Declaration of Human Rights. Electronic Paper, Catalog Number:
0000048063.
Arfa Niya, B. (1993). Private International Law, Tehran: Aqiq. [In Persian]
Alton, Jack C. R. (2010). Culture of International Relations, translated by Hassan Posta, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian]
Ibn Salama, M. (1982). Farsi Description of Shahab al-Akhbar Kalamat Qasar of the Prophet Khatam (PBUH), Tehran: Center for Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Nasiri, M. (2004). Private International Law, Tehran: Agha. [In Persian]
Qureshi, S. (1998). Tafsir Ahsan al-Hadith, Second Volume, Tehran: Ba'ath Foundation. [In Persian]
Shariati, S. (2004). The Rights of The Nation and The State in The Constitution, Tehran, The Center of Young Thought. [In Persian]
Thaghafi Tehrani, M. (2019). Tafsir of Rovan Javed, Third volume, Tehran: Burhan. [In Persian]
Tabatabai, M. (1991). Public Freedoms and Human Rights, Tehran: University of Tehran. [In Persian]