تحلیل معامله به قصد فرار از پرداخت دین از منظر اصول زیربنایی حقوق قراردادها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری در رشته حقوق خصوصی دانشگاه تهران واحد پردیس بین المللی ارس

2 استاد گروه حقوق خصوصی دانشگاه تهران

3 استادیار بازنشستۀ گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، تهران، ایران

چکیده

در حقوق قراردادهای ایران «معامله به قصد فرار از پرداخت دین» به یک معضل حقوقی در روابط قراردادی تبدیل شده است، زیرا از طرفی در ماده 218 قانون مدنی، چنین معامله­‌ای نافذ و معتبر شمرده شده و از طرف دیگر در مقررات جزایی، تحت عنوان کلاه‌برداری و سایر عناوین مجرمانه قابل تعقیب کیفری است. در این مقاله، به روش تحلیلی – توصیفی، ضمن بازاندیشی و تعمیق در اصول حقوق قراردادها و تمیز اصول روبنایی و زیربنایی، وضعیت این معامله مطابق با اصول زیربنایی حقوق قراردادها یعنی اصولی که قواعد حاکم بر قراردادها از آن اقتباس شده است، بررسی شد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که وضعیت حقوقی معامله به قصد فرار از پرداخت دین از منظر اصول زیربنایی حقوق قراردادها چیست؟ به نظر می رسد عدم اعتبار این معامله از دیدگاه شارع مدنظر است، چون تبعاتی مانند اضرار به طلبکاران، سلب اعتماد از بازار مسلمین و افزایش منازعات قراردادی را به همراه دارد که تمامی آن‌ها به ادله شرعی نامشروع شمرده شده است. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد معامله به قصد فرار از پرداخت دین با اصل برقراری عدالت، اصل امنیت قراردادی که متضمن لزوم اجرای تعهد و پرداخت دیون است و اصل مشروعیت هدف معامله ناسازگار است. لذا چون قابلیت صحت و اعتبار ندارد، نمی‌توان به اصولی مانند قاعده سلطه و اصل حاکمیت اراده آن را معتبر دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Transaction with the Intention of Evading Debt Payment from the Perspective of the Basic Principles of Contract Law

نویسندگان [English]

  • Hasan Omidvar 1
  • Alireza Bariklou 2
  • Alireza Azarbayejani, 3
1 PhD student in Private Law, University of Tehran, Aras International Campus Branch
2 Assistant Professor, Department of Private Law, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Retired Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Tehran (Farabi Campus), Tehran, Ira
چکیده [English]

A transaction conducted with the intention of evading debt payment is a legal act that poses challenges to ensuring judicial justice. By engaging in such a transaction, the obligee practically diminishes their financial power, rendering their previous obligation non-binding according to debt-related provisions. This situation leads to losses for creditors who have entered into long-term transactions with the debtor, as they trusted the debtor's property as collateral. Conversely, it allows the trader to unjustly and illegitimately benefit from legal protections meant for debtors. The purpose of these protection provisions is to assist genuine debtors who did not willingly expose themselves to debt, not those who exploit these protections to escape their obligations.
The prevalence of such transactions, which result in the appearance of formal transactions without substance and transactions lacking the intention of implementation, poses a problem for contract law and the provision of judicial justice. The issue can be explained by examining the status of any contract in two stages. First, there is the stage of identification and legitimization, where the contract is evaluated based on social interests and the general objectives of contract law. If the transaction aligns with the underlying principles, it will be recognized as part of the structure of contractual rights; otherwise, it will be deemed prohibited. For instance, Gharari transactions are not recognized in Islamic law as they contradict the fundamental principles. Once a deal passes this stage, it enters the second stage, which involves validating the contract in specific circumstances and in relation to the parties involved. This assessment determines whether the concluded contract meets the conditions of correctness. Therefore, the conformity of a transaction with the general rules and goals of contract law is referred to as legitimacy, while its non-compliance is considered illegitimacy, resulting in its nullity.
It is worth noting that although numerous books and articles have analyzed this issue from the perspective of validity and invalidity, this article examines it from the standpoint of transactional legitimacy. It explores whether a transaction with the intention of evading debt payment can be considered legitimate, considering the principles of respecting creditors' rights, fostering trust in the market, and promoting social benefits while resolving conflicts. In Iran's contract law, the "transaction with the intention of evading debt payment" has become a legal issue in contractual relations. Article 218 of the Civil Code considers such a transaction valid and enforceable, while criminal regulations allow for its prosecution under fraud and other criminal charges. This article adopts an analytical-descriptive approach to delve into the principles of contract law, differentiate between superstructure and underlying principles, and investigate the status of this transaction in light of the basic principles from which contractual rules are derived.
The main research question addressed in this study is: What is the legal status of transactions with the intention of evading debt payment from the perspective of the basic principles of contract law? From a Sharia perspective, it seems that the invalidity of such transactions is warranted due to their detrimental consequences, including harm to creditors' income, erosion of trust in the Muslim market, and an increase in contract disputes—all of which are considered illegitimate according to Sharia arguments. Furthermore, the findings of this research indicate that transactions with the intention of evading debt payment are inconsistent with the principles of justice, contractual security (which necessitates fulfilling obligations and paying debts), and the legitimacy of the transactional purpose. Therefore, due to their lack of authenticity and validity, they cannot be considered legitimate according to principles like the rule of dominion and the principle of the sovereignty of will.
While freedom of contract and the sovereignty of will are fundamental principles in contract law, their real function is to establish a foundation and create a framework for the rules of contract law. Contract law comprises two categories of principles: basic principles and governing principles (superstructure). A transaction with the intention of evading debt payment does not necessarily conflict with fundamental principles of contract law, such as the principle of authenticity, as these principles primarily govern the relationship between the parties involved in the contract. However, in terms of basic principles such as the principle of security, the necessity of fulfilling obligations and paying debts, closing legal avenues for evading execution and fulfillment, ensuring justice in legal relations, and preventing support for illegitimate goals, a transaction with the intention of evading debt payment contradicts these principles and cannot be supported.
Such a transaction also goes against the goals of contract law as it has illegitimate objectives and purposes. The philosophy underlying contract law is to uphold legitimate goals while preventing illegitimate ones. Therefore, it is necessary to revise the judicial and legal approach to such transactions in Iran's contract law. Based on the underlying principles, transactions with the intention of evading debt payment should be unequivocally deemed illegitimate and void.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Security of Legal Relationships
  • Principle of Establishing Justice
  • Underlying Principles
  • Evasion of Debt Payment
  • Legitimacy of Contractual Purpose
الف. فارسی
باریکلو، علیرضا (1394). اموال و حقوق مالی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
جمعى از پژوهشگران (1426 ق). زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، سه جلد، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
حسینى تهرانى، سید محمدحسین (1421 ق). ولایت فقیه در حکومت اسلام، چهار جلد، چاپ دوم، مشهد: انتشارات علامه طباطبایى.
حیاتی، علی عباس (1397). مفهوم «اصل حقوقی» و مقایسه آن با «قاعدۀ حقوقی» (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه). دانش حقوق مدنی،  7 (2)، 26-15.
سلیمان کلوانق، امین؛ باقری، احمد، مرتاضی، احمد (1397). نقدی بر تفاسیر حقوقی ماده 218 قانون مدنی و ارائه تفسیر بر پایه آموزه‌های فقه امامیه، آموزه‌های فقه مدنی، 16 (17)، بهار و تابستان، 99- 127.
سیستانى، سید على (1414 ه‍ ق). قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: انتشارات حوزه.
طباطبایى بروجردى، سید حسین (1429 ق). منابع فقه شیعه، ترجمه حسینیان قمى، مهدى - صبورى، م، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن، اﻣﯿﺮﻧﺎﺻﺮ (1391). اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﯽ، ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ، ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر.
کاتوزیان، ناصر (1374). قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
مطهرى، شهید مرتضى (بی‌تا). فقه و حقوق (مجموعه آثار استاد شهید مطهری 20)، جلد اول، تهران: انتشارات صدرا.
 
ب. عربی
بحر العلوم، محمد بن محمدتقی (1403 ق). بلغة الفقیه، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
بحرانى، زین‌الدین محمدامین (1413 ق). کلمة التقوى، جلد ششم، چاپ سوم، قم: سید جواد وداعى.
بحرانى، محمد سند (1428 ق). المصارف و النقود، چاپ اول، قم: مکتبة فدک.
سبزوارى، سید عبد الأعلى (بی تا). جامع الأحکام الشرعیة، چاپ نهم، قم: مؤسسه المنار.
حسینى عاملى، سید جواد (1419 ق). مفتاح الکرامة، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول،
شهید اول، محمد بن مکى عاملى (1417 ق). الدروس الشرعیة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن حسن (1410 ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407 ق). تهذیب الأحکام، جلد ششم، چاپ چهارم، ‌تهران: دار الکتب الإسلامیة.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1411 ق). تبصرة المتعلمین، چاپ اول، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1414 ق). تذکرة الفقهاء، جلد چهاردهم و هفدهم، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
فیض کاشانى، محمد محسن (بی تا). مفاتیح الشرائع، جلد سوم، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره.
قطب الدین راوندى، سعید بن عبداللّه (1405 ق). فقه القرآن، جلد اول، چاپ دوم، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى- ره.
قمّى صدوق اوّل، على بن بابویه (بی تا). مجموعة فتاوى ابن بابویه، چاپ اول، قم.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملى (1413 ق). مسالک الأفهام، جلد سیزدهم، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملى (1416 ق). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
شیخ انصارى، مرتضى (1415 ق). المکاسب، جلد اول، چاپ اول، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
کاشف الغطاء، محمدحسین (1359 ه.ق.). تحریر المجلة، جلد اول، چاپ اول، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
مشکینى، میرزاعلی (1416 ق). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، یک جلد، چاپ ششم، قم: نشر الهادی.
موسوى اردبیلى، سید عبدالکریم (1423 ق). فقه القضاء، جلد دوم، چاپ دوم، قم.
موسوى بجنوردى، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، جلد سوم، چاپ اول، قم: نشر الهادی.
موسوى خمینى، سید روح اللّه (1416 ق). تحریر الوسیلة، جلد اول، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
میرزاى قمی، ابو القاسم (1427 ق). رسائل المیرزا القمی، جلد دوم، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
نراقى، مولى احمد (1415 ق). مستند الشیعة، جلد چهاردهم، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
نراقى، مولى احمد (1417 ق). عوائد الأیام، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
ج. انگلیسی
A group of Researchers (1426 AH). under the Supervision of Shahroudi, Seyyed Mahmoud Hashemi, Jurisprudence according to the religion of Ahl al-Bayt, peace be upon them, three volumes, first edition, Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopaedia Institute on the religion of Ahl al-Bayt, peace be upon them. [in Persian]
Arvind. T. (2019). Contract Law, UK : Oxford University Press.
Barikhlo, A. (2014). Property and Financial Rights, 3rd edition, Tehran: Samit Publications. [in Persian]
Charman, M. (2013). Contract law, Fourth edition, Uk: Routledge.
Chen-Wishart, M. (2014). The Nature of Vitiating Factors in Contract Law, Philosophical Foundations of Contract Law, Edited by Gregory Klass, George Letsas, and Prince Sapral, UK: Oxford University Press.
Dimatteo, Larry A. Qi Zhou, Severine S., Keith R. (2013). Commercial Contract Law: Transatlantic Perspectives, Uk: Cambridge University Press.
Hayati, A. (2017). The Concept of "Legal Principle" and its Comparison with "Legal Rule. (Comparative Study in Iranian and French Laws), Civil Law Knowledge, 7 (2), 15-26 [in Persian].
Hosseini Tehrani, S. (1421 AH). Velayat Faqih in the Islamic State, four volumes, second edition, Mashhad: Allameh Tabatabayi Publications. [in Persian]
Katouzian, A. (2012). Legal Acts, Fifth Edition, Tehran: Share Publishing. [in Persian]
Katouzian, N. (1374). General Rules of Contracts, Vol I, Third Edition, Tehran: Publishing Company. [in Persian]
Melvin A. E. (2007). The Theory of Contracts, New Essays Edited by Peter Benson. UK: Cambridge University Press.
Michael J. F., Desmond G. G. (2007) Contract Law in Hong Kong, Hong Kong University Press.
Motahari, S. (Beta), jurisprudence and law (collection of the works of Professor Shahid Motahari 20), first volume, Tehran: Sadra Publications. [in Persian]
Paul J. (1983). Substantive social contracts and the legitimate basis of political authority, The Monist, 66 (4), 517-528.
Paul. V. and et al, (2009). Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law, Draft Common Frame of Reference (DCFR), Munich : European law publishers GmbH.
Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law; Draft Common Frame of Reference (DCFR) Outline Edition, Prepared by the Study Group on a European Civil Code and the Research Group on EC Private Law (Acquis Group) Based in part on a revised version of the Principles of European Contract Law Edited by Christian von Bar, Eric Clive and Hans Schulte-Nölke and Hugh Beale, Johnny Herre, Jérôme Huet, Matthias Storme, Stephen Swann, Paul Varul, Anna Veneziano and Fryderyk Zoll, 2009 by sellier. european law publishers GmbH, Munich
Sistani, S. (1414 AH). Qaa'd la hazr wa la zarar, Qom : Hozha Publications. [in Persian]
Stone, R. (2005). The Modern Law of Contract, London: Cavendish.
Suleiman Kluang, A.; Bagheri, A., Mortazi, A. (2017). Criticism on the legal interpretations of Article 218 of the Civil Code and presentation of the interpretation based on the teachings of Imami jurisprudence, Teachings of Civil Jurisprudence, 16 (17), Spring and Summer, 1999 - 127. [in Persian]
Tabatabayi Boroujerdi, S. (1429 AH). Sources of Shia jurisprudence, translators: Hosseinian Qomi, Mahdi-Sabouri, M., Tehran, Farhang Sabz Publications. [in Persian]
Treitel, G. (2003). The Law of Contract, UK :Sweet & Maxwell.
 
د. فرانسه
Dalloz (2016). Un supplément au code civil, Réforme Du Droit Des Obligations, Rapport, JO 11 févr.