حقوق قراردادها به مثابه نظام مبتنی بر خودآیینی: نظریه‌ای تفسیری در باب نظام قراردادی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرانزلی، بندر انزلی، ایران

چکیده

نظریه قرارداد، علاوه بر ارائه معیارهای ارزیابی و مطالعه اهداف نظام قراردادی، به درک ما از آن به‌عنوان یکی از مهم‌­ترین موضوع‌های مطالعات حقوقی غنا بخشیده و قانون‌گذاران را در بازنگری و اصلاح مواد قانونی یاری می­‌دهد. یکی از رویکردهای توصیفی در نظریه قرارداد، رویکرد تفسیری است که در آن تلاش می­‌شود تا ساختاری منسجم و منطقی بر اساس اهداف حقوق قراردادها ترسیم شود. در ارائه چنین نظریه­‌ای، پرسش اصلی این است که آیا می‌­توان در لایه­‌های زیرین نظام حقوق قراردادهای ایران، اصل یا ارزشی بنیادین را یافت به‌نحوی‌که این اصل یا ارزش علاوه بر منطقی ساختن ساختار قراردادی، آن را موجه سازد؟ در این نوشتار، با بهره‌­گیری از روش توصیفی-تحلیلی تلاش شده است که ضمن یاری جستن از نظریه­‌های مدرن حقوق قراردادها در نظام کامن‌­لا و ایجاد تغییرهای لازم متناسب با نظام حقوقی ایران، نشان داده شود که نخست اصل تضمین اراده همیارانه، اصل بنیادین در حقوق قراردادهای ایران است که می­تواند اصول و قواعد عمومی آن را توجیه کند و دوم، این اصل خود مبتنی بر حق خودآیینی است؛ به‌نحوی‌که ارزش مزبور نه‌­تنها قادر به موجه‌­سازی اصل مورد اشاره است بلکه از عهده توجیه موارد استثنای بر اصل نیز برمی‌­آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Contract Law as an Autonomy-Based System: An Interpretive Theory of Iranian Contract Law

نویسنده [English]

  • Seyed Morteza Naeemi
Assistant Professor of Private Law, Islamic Azad University, Bandar Anzali Branch, Bandar Anzali, Iran
چکیده [English]

The contract theory is divided into two sub-projects: the descriptive project, which explains the structure of contract law, including regulations, rules, and principles, as well as the fundamental values ​​in a legal system; and the normative project, which focuses on the goal of this field of law and the criteria for legislation. This philosophical study of law is of scientific importance as it provides a deeper understanding of existing law and guides lawyers and legislators in evaluating and reforming the legal system.
 
This article addresses a specific question within the descriptive field of contract theory: Can a fundamental principle or value be found in Iran's contract law system that rationalizes and justifies the contractual structure? The general rules of contracts consist of legal principles, rules, and regulations, which are systematically described by legal doctrine to present a coherent account of the contract system. This article takes a more fundamental step by proposing a specific interpretation that forms the foundation of this system. It assumes that a coherent structure of contract law can be based on a specific principle, which, in turn, is grounded in a higher value.
 
The article introduces a theory called "interpretive autonomy theory" by describing the contractual system as a coherent and interconnected whole. In response to the raised question, four related claims are proposed: 1. The fundamental principle of "enforcing the cooperative will" justifies the general principles of Iranian contract law. 2. The value or right of autonomy can be considered the fundamental value of Iran's contract law and serves as the justifying criterion for the fundamental principle of enforcing the cooperative will, as well as certain exceptions to this principle. 3. Public interest justifies exceptions to autonomy in the contractual system. 4. The value of efficiency, which is closely related to autonomy, can be utilized in designing and justifying the details of the contractual system, particularly in financial contracts.
 
The first part of the article discusses interpretive theory, the criteria for evaluating theories, and the nature of the contract within interpretive theory. Interpretive theory is a type of descriptive theory that introduces a basic principle or value to organize and improve the understanding of the contract system. The evaluation criteria include fit, internal coherence, morality, and transparency. In interpretive theory, the contract is viewed as the common or cooperative will of the parties, creating a legally binding relationship between them.
 
The second part examines the general principles of Iranian contract law, proposing seven principles: freedom of contracts, validity of contract, pacta sunt servanda, irrevocability of contracts, ability to invoke the contract against third parties, equilibrium, and la zarar (no harm).
 
The central part of the article demonstrates how all the aforementioned principles can be based on the fundamental principle of "enforcing the cooperative will." The legislator aims to support the will of the parties and ensure the validity and irrevocability of the created legal relationship. Violation of the common will leads to damages or rescission. Additionally, the principle of enforcing the cooperative will is grounded in the value of autonomy, which guarantees human dignity and moral agency. The regulations based on the general principles of contracts serve to support the cooperative will and protect the value of autonomy.
 
The fourth part reviews exceptions to the principle of enforcing the cooperative will and explains that autonomy also justifies many contractual rules that may appear exceptional. However, there are some provisions in contract law that can be solely justified by public interest or the common good. Although rare, such cases exist, considering that contract law primarily falls within the realm of private law. Even in fields like employment law or consumer contracts, many rules are applied to support the will and autonomy of the weaker party, enabling them to evaluate the necessary conditions for autonomy. According to the theory presented, certain values such as distributive justice lie outside the scope of contract law, while values such as individual welfare, efficiency, or the development of interpersonal relationships can be considered constituent elements of autonomy or ordered in a hierarchical manner. principle, but also the justification of exceptions can be based on autonomy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretive Theory of Contract
  • General Principles of Contracts
  • Autonomy
  • Enforcement of Cooperative Will
الف. فارسی
ابویی، مژده و شهابی، مهدی (1395). تأثیر مبنای قرارداد بر شرایط اساسی صحت قرارداد، پژوهشنامه حقوق اسلامی، 17(1)، 129-156.
امامی، سید حسن (1391). حقوق مدنی، جلد اول، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ سی و سوم.
بابایی، ایرج، طوسی، عباس و ترابی، مرتضی (1399). جایگاه اصل حقوق بشری استقلال خصوصی در حقوق قراردادها (مطالعه تطبیقی در حقوق آلمان، انگلیس و ایران)، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، 9(33)، 63-104
بادینی، حسن و مومنی، خسرو (1392). رویکردی نو برای اثبات جریان قاعده لاضرر در احکام عدمی در زمینه مسئولیت مدنی، فصلنامه حقوق، 43(3)، 19-31.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393). فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل: تئوری موازنه، تهران: گنج دانش، چاپ دوم.
راسخ، محمد (1384). تئوری حق و حقوق بشر بین­الملل، مجله تحقیقات حقوقی، 18(41)، 1-45.
راسخ، محمد (1392). حقوق اقتضای حداقلی عدالت، در کتاب حق و مصلحت: مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، جلد دوم، چاپ اول، تهران: نشر نی.
شهابی، مهدی (1393). قرارداد به‌مثابه قانون هابزی یا کانتی: تأملی در مبنای اعتبار قرارداد در حقوق ایران و فرانسه، مطالعات حقوقی شیراز، 6(4)، 55-94.
شهابی، مهدی (1394). قرارداد به‌مثابه قانون طبیعی (عقلی)؛ تأملی در مبنای اعتبار مفاد قرارداد در نظام حقوق قراردادهای ایران و فرانسه، مطالعات حقوق تطبیقی، 6(2)، 601-625.
شهابی، مهدی و جلالی، مریم (1395). «نقد نظریه سنتی یا لیبرال قرارداد با تأکید بر رویکرد انتقادی روبرتو آنگر»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، 46(2)، 263-245.
شهبازی، محمدحسین (1395). مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی، تهران: میزان، چاپ دوم.
شهیدی، مهدی (1380). تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ دوم.
صفایی، سید حسین (1395). دوره مقدماتی حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، تهران: میزان، چاپ بیست و پنجم.
قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی­پور، ابراهیم (1379). حقوق قراردادها در فقه امامیه، جلد اول، تهران: سمت، چاپ اول.
کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، جلد پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
کاتوزیان، ناصر (1378). الزام­های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران: دانشگاه تهران، جلد اول.
کاتوزیان، ناصر (1380 الف). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
کاتوزیان، ناصر (1380 ب). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، جلد سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم.
کاتوزیان، ناصر (1380 ج). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، جلد چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم.
کاتوزیان، ناصر (1380 د). ستایش قرارداد یا اداره قرارداد، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 52(پیاپی 823)، 111- 136.
محقق داماد، سید مصطفی (1382). قواعد فقه، بخش مدنی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دهم.
معین، محمد (1384). فرهنگ فارسی (یک­جلدی کامل)، تهران: انتشارات ساحل، چاپ سوم.
نعیمی، سید مرتضی (1400). درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق، تهران: میزان، چاپ دوم.
نهرینی، فریدون (1395). فسخ قرارداد با نگاهی به رویه قضایی، تهران: گنج دانش، چاپ اول.
 
ب. انگلیسی
Abooie, M. & Shahabi, M. (2016). The Impact of Foundations of Contract on Essential Conditions for Validity of a Contract’, The Quarterly Journal of Islamic Law Research, 17(1). 129-156 [in Persian].
Babaei, I., Toosi, A. & Torabi, M. (2020). The Human Rights’ Principle of Private Autonomy in Contract Law (A Comparative Study of the Laws of Germany, England and Iran)’, Private Law Research,9(33), 63-104 [in Persian].
Badini, H. & Momeni, K. (2013). A New Approach to Prove La Zarar Rule Application in absent Decrees in Tort Law, Private Law Studies Quarterly, 43(3), 19-31[in Persian].
Bix, B. (2007). Some Reflections on Contract Law Theory, Problema: Anuario de Filosofía y Teoría del Derecho, 1, 143-201.
Buss, S. & Westlund, A. (2018). Personal Authonomy, Stanford Encyclopedia of Philosophy,(10.16.2022) available at: https://plato.stanford.edu/entries/personal-autonomy/
Cooter, R. & Ulen, T. (2012). Law and Economics, 6th edition, Pearson Education
Dagan, H. & Heller, M. (2017). The Choice Theory of Contracts, Cambridge University Press.
Dworkin, R. (1986). Law’s Empire, Harvard University Press.
Emami, S. H. (2012). Civil Law, Volume 1, Tehran: Islamieh Publishing, 33rd edition [in Persian].
Farber, D. (2000). Economic Efficiency and The Ex Ante Perspective, in Kraus, Jody & Walt, Steven (eds) The Jurisprudential Foundations of Commercial and Corporate Law, Cambridge University Press.
Hesselink, M. W. (2021). Justifying Contract Law in Europe: Political Philosophies of European Contract Law, Oxford University Press.
Hogg, M. (2013). Competing Theories of Contract: An Emerging Consensus, in Commercial Contract Law:Transatlantic Perspectives, Edited by Larry A. DiMatteo, Qi Zhou, Severine Saintier and Keith Rowley, Cambridge University Press.
Jafari-Langroodi, M.J. (2014). General Philosophy of Law based on Pragmatism: Theory of Equilibrium, Tehran: Ganjedanesh Publishing, 2th edition [in Persian].
Katouzian, N. (1996). Civil Law: General Principles of Contracts, Tehran, Behnashr Publication, vol.5, 5th edition [in Persian].
Katouzian, N. (2000 A). Civil Law: General Principles of Contracts, Tehran, Behnashr Publication, vol.1, 5th edition [in Persian].
Katouzian, N. (2000 B). Civil Law: General Principles of Contracts, Tehran, Behnashr Publication, vol.3, 3rd edition [in Persian].
Katouzian, N. (2000 C). Civil Law: General Principles of Contracts, Tehran, Behnashr Publication, vol.4, 3rd edition [in Persian].
Katouzian, N. (2000). Civil Law: Extra Contractual Obligations, Tehran: University of Tehran Publications, vol.1 [in Persian].
Katouzian, N. (2001). Worship of Contract or Management of Contract, Private Law Studies Quarterly, 52(0). [in Persian].
Klass, G. (2014). Introduction to Philosophical Foundations of Contract Law, in Klass, Gregory; Letsas, George & Saprai, Prince, Philosophical Foundations of Contract Law, Oxford University Press.
Kraus, J. S. (2001). Reconciling Autonomy and Efficiency in Contract Law: The Vertical Integration Strategy, Philosophical Issues, Vol. 11, 420-441.
Lightsey, W. K. (1984). A Critique of the Promise Model of Contract, William & Mary Law Review, 26(1), 45-73.
Markovits, D. & Atiq, E. (2021). Philosophy of Contract Law, Stanford Encyclopedia of Philosophy, (10.16.2022) available at: https://plato.stanford.edu/entries/contract-law/
Mohaghegh Damad, S. M. (2002). The Rules of Islamic Jurisprudence, Tehran: The Center for Islamic Knowledges, 10th edition [in Persian].
Moin, M. (2005). Persian Dictionary, Tehran: Sahel Publishing, 3rd edition [in Persian].
Naeemi, S. M. (2020). An Introduction to the Approach of Economic Analysis of Law, Tehran: Mizan Publishing, 2nd edition [in Persian].
Nahreini, F. (2016). Rescission of Contract, Tehran: Ganjedanesh Publishing, 1st edition [in Persian].
Qanavati, J.; Vahdati Shobairi S. H. & Abdipur, E. (1999). Law of Contract according to Imamieh Jurisprudence, Tehran: Samt, vol.1, 1st edition [in Persian].
Rasekh, Mohammad (2005) The Theory of Right and International Human Rights, Legal Research Quarterly, 8(41)[in Persian].
Rasekh, M. (2012). The Minimum Required Rights for Justice, in Right and Interests: Essays in Jurisprudence and Philosophies of Rights and Values, Tehran: Pulishing, Vol. 2, 1st edition [in Persian].
Safai, S.H. (2016). Elementary Course in Civil Law: General Rules of Contracts, Tehran: Mizan Publishing, 25th Edition [in Persian].
Shahabi, M. (2015). Contract in lieu of Hobbesian or Kantian Law Thought on Foundation of the Validity of the Contractual Content in the Iranian and French Civil Law, Journal of Legal Studies, 6(4), 55-94 [in Persian].
Shahabi, M. (2015). Contract as Natural Law (Rational) Thinking about Foundation of the Validity of the Contractual Content in the Iranian and French civil Law, Comparative Law Review, 6(2), 601-625 [in Persian].
Shahabi, M. & Jalali, M. (2016). Criticism of Traditional or Liberal Theory of Contract with an Emphasis of Critical Approach of Roberto Unger, Private Law Studies Quarterly, 46(2), 171-341[in Persian].
Shahbazi, M.H. (2016). Foundations of Revocability and Irrevocability of Legal Acts, Tehran: Mizan Publishing, 2nd edition [in Persian].
Shahidi, M. (2000). Formation of Contracts and Obligations, Tehran: Majd Publishing, 2nd edition [in Persian].
Smith, S. A. (2002). Towards a Theory of Contract, in Jeremy Horders (ed) Oxford Essays in Jurisprudence, Oxford University Press, 4th edition.
Smith, S. A. (2004). Contract Law Theory, Oxford University Press.
Solum, L. (2021). Legal Theory Lexicon 026: Rules, Standards, Principles, Catalogs, and Discretion, (10.16.2022) available at: https://lsolum.typepad.com/legal_theory_lexicon/2004/03/legal_theory_le_3.html