نقدی بر رویکرد قانون‌گذار ایران در قبال بزه‌کاری سبز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی

10.22099/jls.2023.39220.4190

چکیده

در اهمیت محیط زیست همین بس که اصل پنجاهم قانون اساسی حیات رو به رشد نسل امروز و فردا را در گرو حفظ آن دانسته است. صورت موکّد حمایت از این موهبت الهی، کاربستِ تدبیرهای کیفری در قبال رفتارهای مخرّب آن است. ضرورتی که در منبع‌های بین‌المللی از جمله اعلامیه‌ی استکهلم و کنوانسیون استراسبورگ نیز احساس شده است. نظام کیفری ایران در این راستا، مقرره‌های معتنابهی را در گذر زمان وضع و هر بار در بُعدی ‌جرم‌انگاری‌ و کیفرگذاری کرده است. شدّت این اهتمام‌ را می‌توان در افساد‌ فی‌الارض پنداشتنِ پخش گسترده‌ی مواد سمی و میکروبی خطرناک توسط ماده‌ی (286) قانون مجازات اسلامی ملاحظه کرد. به‌رغم این، یافته‌های این پژوهش که روش آن توصیفی-تحلیلی است و ابزار گردآوری اطلاعات‌ا‌َش کتاب‌خانه‌ای، دلالت دارد که هم‌چنان نقص‌هایی متوجه سیاست کیفری کنونی است که از جمله‌ی آن‌ها، عدم جرم‌انگاری برخی رفتارهای تهدید کننده محیط زیست، تحدید اختیارات سازمان‌های مردم نهاد در تعقیب متخلفان این حیطه، عدم مسؤولیت کیفری دولت در تعرض به پدیده‌ی مزبور و نابازدارندگی جزای نقدی اغلب بزه‌های سبز است. این نوشتار، در تشریح این موردها و چاره جویی برای برون رفت از مشکل کوشیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Territory of green criminal law

نویسنده [English]

  • mohsen sharifi
Ph.D.
چکیده [English]

In the importance of the environment, it is enough that Article 50 of the Constitution states that the growing life of today and tomorrow depends on its preservation. A strong form of support for this divine gift is the application of criminal measures against its destructive behaviors. The need has also been felt in international sources, including the Stockholm Declaration and the Strasbourg Convention. In this regard, the Iranian penal system has established significant regulations over time and each time in the dimension of "criminalization" and punishment. The intensity of this effort can be seen in the corruption of the filial pity of the widespread distribution of dangerous toxic and microbial substances by Article (286) of the Islamic Penal Code. The findings of this research, which is a descriptive-analytical method and a library data collection tool, show that there are also flaws in the current penal policy, the open face of which is The non-criminalization of some environmentally threatening behaviors, the limitation of the authority of non-governmental organizations to protect the environment, the lack of criminal responsibility of the government for violating this divine gift, and the lack of guarantee guarantee the execution of fines for most crimes in this realm.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environment
  • Criminal Law Subjects
  • Environmental Crime
  • Criminal Liability
  • Criminal Enforcement Guarantee
الف. فارسی
احمدی، اصغر و دیگران (1396) «جرایم علیه‌ محیط‌زیست در حقوق کیفری ایران و آلمان»، فصلنامه‌ مطالعات بین‌المللی پلیس، دوره 7 شماره‌ 32، صص  88-63.
احمدی، سیروس؛ اکبرزاده، محمد (1397) «پیامدهای سیاسی-امنیتی خشک شدن دریاچه‌ ارومیه»، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 14 شماره 3، صص 127-95.
اردبیلی، محمدعلی (1400 الف) کلیات حقوق جزا، تهران: نشر میزان.
اردبیلی، محمدعلی (1400 ب) حقوق جزای عمومی جلد دوم، تهران: نشر میزان.
اژدری، علی (1394) شناسایی کانون‌های منشاء ریزگرد در استان خوزستان، طرح پژوهشی، سازمان صنعت و معدن.
امامی، محمد و استوار سنگری، کوروش (1400) حقوق اداری، چاپ چهاردهم، تهران: نشر میزان.
باقری زرین‌قبایی، حسین (1396). ضمانت‌های کیفری زیست‌محیطی در نظام حقوقی ایران و انگلستان، چاپ دوم، تهران: انتشارات خرسندی.
پور احمد، احمد؛ حیدری، رقیه (1395) «بررسی آلودگی‌های زیست‌محیطی در کشورهای جهان اسلام»، فصلنامه‌ پژوهش‌های جهان اسلام، دوره 6، شماره 1، صص 170-143.
پوربافرانی، حسن و دیگران (1395) «نقد سیاست کیفری ایران در قبال جرایم زیست‌محیطی»، فصلنامه مجلس و راهبرد، دوره 23، شماره 87، صص 373-349.
جام‌بزرگ، مریم و دیگران (1398) «مؤلفه‌ها و چالش‌های تدوین شاخص‌های جرم زیست‌محیطی تحت عنوان جرم بین‌المللی»، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 21، شماره 4، صص 258-278.
جعفری، امین؛ احمدی، اصغر (1398) «جبران خسارت جرائم زیست‌محیطی در حقوق بین‌الملل و حقوق ایران». فصلنامه‌ مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، شماره 2، صص 623-613.
جعفری، مجتبی (1395) «مبانی و اصول مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی»، پژوهشنامه‌ حقوق کیفری، دوره 7، شماره 2، صص 32-7.
حاجی ده‌آبادی، محمدعلی؛ سلیمی، احسان (1398) «مبانی، اصول و سازوکارهای اجرایی مدل کیفرگذاری هدف‌مند»، پژوهش حقوق کیفری، دوره 8، شماره 29، صص 134-101.
حاجی‌وند، امین و دیگران (1397) «مسؤولیت کیفری دولت در قبال جرائم زیست‌محیطی در ایران: ضرورت‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه‌ علوم طبیعی، دوره 16، شماره 2، صص 82-65.
خالقی، علی (1400) نکته‌ها در آیین دادرسی کیفری، تهران: مؤسسه‌ مطالعات حقوقی شهر دانش.
حسنی، محمدحسن (1389) مطالعه تطبیقی مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در قتل و صدمات بدنی در حقوق ایران و استرالیا، رساله دکتری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
رحیمی، حبیب‌الله؛ خدارحمی، نسرین (1397) «ابزارهای نظام قضایی برای مقابله با خسارت‌های زیست‌محیطی با تأکید بر اصل پیش‌گیرانه»، پژوهشنامه‌ حقوق اسلامی، دوره 19، شماره 2، صص 446-412.
داراب‌پور، مهراب؛ سلطانی احمدآبادی (1394) «فلسفه‌ حقوقی و ماهیت خسارت تنبیهی»، مجله‌ حقوقی بین‌الملل، دوره 32، شماره 52، صص 90-61.
روح‌الامینی، محمود (1387) «دگرگونی‌های مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در نظام حقوقی ایران و فرانسه»، مجله‌ فقه و حقوق، دوره 4، شماره 16، صص 156-129.
روزنامه‌ شرق (1394) «جیوه و تأثیر آن بر سلامتی انسان»، سه‌شنبه، بیست و سوم تیرماه، شماره 2347.
زارعی، یاسمین (1393) بررسی تطبیقی مجازات‌های جایگزین حبس در نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
خدری غریبوند و دیگران (1397) «بررسی روند تکاملی پهنه‌های گلی باتلاق گاوخونی با استفاده از مدل فرکتال»، دوره 29، مجله‌ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 2، صص 128-113.
خسروی فارسانی، علی؛ موسی‌پور، میثم (1391) «ماهیت و آثار خسارت تنبیهی در حقوق کامن‌لا؛ با مطالعه‌ تطبیقی»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی دانش حقوق مدنی، دوره 1، شماره 1، صص 60-49.
شریفی، محسن (1398) «تأملی بر مدل‌های مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی». مجله‌ مطالعات حقوقی، دوره 11، شماره 1، صص 122-95.
شیرانی، مهرنوش و دیگران (1391) «ارزیابی آثار آلودگی خلیج‌فارس بر فعالیت سه نوع بایومارکر آنزیمی در آبشش ماهیان گل خورک: مطالعه‌ی منطقه‌ بوشهر»، نشریه‌ محیط‌زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره 67، شماره 2، صص 184-175.
صبوری پور، مهدی (1394) «رفع مسؤولیت کیفری براثر جهل حکمی»، پژوهش‌ حقوق کیفری، دوره 3، شماره 10، صص 87-65.
طهماسبی، جواد (1398) آیین دادرسی کیفری جلد اول، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
عبدالهی، افشین؛ فراز مهر، جواد (1398) «امکان اعمال ضمانت اجراهای کیفری در مورد اشخاص حقوقی حقوق عمومی»، پژوهش حقوق کیفری، شماره 26، صص 284-251.
عبدالهی، محسن (1386) «حمایت کیفری از محیط‌زیست: تأملی بر بایسته‌های حقوق کیفریِ زیست‌محیطی»، فصلنامه‌ علوم محیطی، دوره 7، شماره 1، صص 117-97.
عبدالهی، محسن (1382) «چالش‌های مسؤولیت کیفری دولت از منظر کمیسیون حقوق بین‌الملل، پژوهش‌های حقوقی»، فصلنامه‌ علوم محیطی، دوره 2، شماره 3، صص 117-97
قلی‌زاده حسین‌آبادی، حسین و دیگران (1395) «تأثیر آتش‌سوزی چاه‌های نفت کویت در جنگ خلیج‌فارس بر میزان بارندگی در جنوب ایران»، اولین کنفرانس بین‌المللی تغییر اقلیم. http://www.nacu.ir/poroje/927009/papers.html.
کشاورز، اسداله (1399) بزه‍کاری سبز، چاپ نخست، تهران: نشر میزان.
مجابی، سید محمد و دیگران (1399) دومین گزارش ارزیابی راهبردی در  راستای نظارت بر حس اجرای  سیاست کلی محیط‌زیست ایران. تهران: دبیرخانه‌ مجمع تشخیص مصلحت نظام، کمیته‌ محیط‌زیست.
لطفی، حیدر؛ بقایی، حمید؛ موسوی، سید رضا؛ خیامباشی، سهیل (1389) «محیط‌زیست خلیج فارس و حفاظت از آن»، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیای انسانی، دوره 3، شماره 1، صص 9-1.
ماری دوپوی، پی‌اِر (1369) «ملاحظه‌هایی پیرامون جرم بین‌المللی دولت؛ ترجمه و تلخیص: علی حسین نجفی ابرندآبادی»، مجله‌ حقوق بین‌المللی، دوره 10، شماره 13، صص 346-245.
مشهدی، علی (1396)  بنیادهای حقوق محیط‌زیست فرانسه، چاپ دوم، تهران: نشر خرسندی.
منصور آبادی، عباس، (1400) حقوق جزای عمومی (1)، چاپ سوم، تهران، نشر میزان.
موسوی مجاب، سید درید؛ رفیع زاده، علی (1394) «دامنه‌ مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی»، پژوهش‌های کیفری، دوره 4، شماره 13، صص 169-147.
میرکمالی، علی‌رضا؛ حاجی‌وند امین؛ صفری فرشید (1397) «تروریسم زیست‌محیطی در حقوق کیفری فرانسه و تطبیق آن با جرم انگاری‌های مشابه در ایران». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره 48، شماره 2، صص 445-423.
نعیمی، سید مرتضی (1394) «تحلیل اقتصادی رفتار بزهکار و تبیین بازدارندگی مجازات»، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره 6، شماره 2، صص 229-203.
واعظی، مجتبی (1394) «معیار عمل حاکمیت در حقوق ادای ایران»، مجله‌ مطالعات حقوقی، شماره 2، صص 220-199.
وایت، راپ (1395) جرایم زیست‌محیطی فراملی، ترجمه‌ حمیدرضا دانش ناری، چاپ نخست، تهران: نشر میزان.
یزدان جعفری، جعفر (1398) چرایی و چگونگی مجازات، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه و فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
 
 
ب.انگلیسی
Ashworth Andrew (2006) Criminal Law Oxford University Press; 5th edition. Banks, Cyndi (2012) Criminal Justice Ethics: Theory and Practice, Thousand Oaks.Calif: Sage Publications.
Brodowski, Dominik & et al (2014) Regulating Corporate Criminal Liability, 4th Edition, Springer.
Deckert, Kjersti (2011) “Corporate Criminal Liability in France” in: Pieth, Mark pieth & Ivory, Radha; Corporate Criminal Liability, Springer, pp. 147-176.
Deckert, Kjersti (2011) Corporate Criminal Liability in France in: Pieth, Mark pieth & Ivory, Radha; Corporate Criminal Liability, Springer, pp. 147-176.
Janssen Andre and Wang Jia (2021) Punitive Damages under the New Chinese Civil Code–Acritical and Comparative Analysis, Vol. 29, No. 2, pp. 346–365.
Kulen, B.F & Gritter, E (2010) “Corporate Criminal Liability in the Netherlands”. Electronic Journal of Cormarative Law, Vol. 14.3, December, available at: http://www.ejcl.org.
Janssen, Andre; Wang, Jia (2022) Punitive Damage under the New Chinese Civil code-article snd Comparative Analisis, 2(29), pp. 365-346.
Matthews, R. (2008) Guide to The Corporate Manslaughter and Corporate Homicide Act 2007, Oxford University Press.
Michel, David; Pandya, Amit; Sobel, Corey (2010) Scientific Intellectual, and Governance Cooperation on Emerging Environmental Challenges in the Muslim Word, available in: https:// cdn. mashreghnews. Ir / old/ files/ fa / news /1390/ 4/7/ 75650_281.pdf
Wells, Celia (2011) “Corporate Liability in England and wales: past, Present, and Future” in: Pieth, Mark & Ivory, Radha, Corporate Criminal Liability, Springer, pp.91-112.