نسبت میان عقد استنادناپذیر و عقد غیرنافذ مراعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

2 گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

طبق اصل نسبی بودن قراردادها، یک عقد نمی‌تواند حقوق اشخاص ثالث را متأثر کند. عکس این حالت نیز صادق است و حقوق اشخاص ثالث هم اثری بر عقد ندارد. با این حال، گاهی در حقوق وضعیتی ایجاد می‌شود که در آن، اگرچه عقد برای اشخاص ثالث حق و تکلیفی ایجاد نمی‌کند اما حقوق بالقوه ایشان را مورد تهدید قرار می‌دهد؛ مانند فروش عین مرهونه توسط راهن. برای بررسی چنین وضعیتی، دو نظریه ارائه شده است: استنادناپذیری و عدم نفوذ مراعی. حقوق‌دانان در مورد نسبت میان این دو و مصادیق هریک از آن‌ها اختلاف‌نظر دارند. پرسش اصلی مقاله‌ی پیش‌رو این است که آیا دو نهاد مذکور، یکسان هستند، یا دو نهاد متفاوت با ماهیت و اهداف و آثار جداگانه هستند؟ هدف از طرح این پرسش و پاسخ به آن، ایجاد یک وضوح نظری در حوزه‌ برخورد حق ثالث با حقوق متعاملین است. بدیهی است که وضوح نظری، مقدمه‌ ایجاد رویه‌ واحد در تصمیم‌گیری‌های قضایی است. مدعای مقاله پیش‌رو این است که این دو نهاد یکی هستند. هر دوی این نهادها برای حفظ حقوق اشخاص ثالث ایجاد شده‌اند؛ در هر دوی آن‌ها عقد، میان متعاملین صحیح اما در مقابل شخص ثالث بی‌اثر است. اِعمال حق ثالث نیز حسب مورد ممکن است باعث انفساخ عقد شود یا بر آن اثری نداشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The relation between non-opposable and inoperative contracts

نویسندگان [English]

  • Payam Mohammadi Mirazizi 1
  • mohammad salehi mazandarani 2
1 PhD. Student in Private Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
2 Department of Private Law, faculty of law, Qom university, Qom, Iran
چکیده [English]

In accordance with privity of contract, a contract cannot confer rights or impose obligations to third parties; but, as a legal reality, a contract is invocable against third parties, and they cannot ignore its effect. The reverse of the mentioned situation is, also, true and third parties cannot affect a contract. Nonetheless, there is a borderline state in which a contract affects the third party’s potential right, although it does not directly confer rights or impose obligations. There are two theories to set out this situation: inoperativeness and non-opposability. Jurists have different opinions about the instances of, and the relation between, them. This article claims that they are the same. They both are created to protect the rights of third parties; in both states, the contract has effects between contracting parties and has no effect to third parties. Applying the third party’s right, according to circumstances, can dissolve the contract or does not affect it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • non-opposability
  • inoperativeness
  • third party
  • privity of contract
اسدی، محمدحسن (1386) «اصل قابلیت استناد قراردادها در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق فرانسه»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 25، صص 172-141.
 اسدی فرد، مهدی (1391) «مطالعه تطبیقی قابلیت استناد در حقوق ایران با نگاهی به حقوق انگلیس»، مجله کانون، شماره 130، صص 137-106.
 اسکینی، ربیعا (1384 الف) حقوق تجارت (برات، سفته، قبض انبار، اسناد در وجه حامل و چک)، تهران: انتشارات سمت.
 اسکینی، ربیعا (1384 ب) حقوق تجارت: ورشکستگی و تصفیه اموال ورشکسته، تهران: انتشارات سمت.
 اسکینی، ربیعا؛ حیدری، محمد (1395) «ایرادات سازمانی شرکت‌های تجاری در برابر اشخاص ثالث»، مجله حقوق تطبیقی، شماره 105، صص 26-3.
 امامی، سید حسن (1384) حقوق مدنی، ج 2، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
 امامی، سید حسن (1384) حقوق مدنی، ج 3، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
امینی، منصور (1388) «نقش ثبت سند در بیع مال غیرمنقول در حقوق فرانسه و بررسی قابلیت پذیرش آن در حقوق ایران»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 49، صص 238-211.
 ایزانلو، محسن؛ شریعتی‌نسب، صادق (1391) «مطالعه تطبیقی عدم قابلیت استناد در حقوق ایران و فرانسه»، مجله حقوق خصوصی، دوره نهم، شماره دوم، صص 66-35.
پاسبان، محمدرضا (1395) حقوق شرکت‌های تجاری، تهران: انتشارات سمت.
خدابخشی، عبدالله (1389) «تحلیلی دیگر از ماده 22 قانون ثبت اسناد و املاک»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 71، صص 40-9.
 رباطی، مهسا؛ محسنی، سعید؛ قبولی درافشان، سید محمدمهدی (1396) «عدم قابلیت استناد بطلان در شرکت‌های تجاری»، مجله مطالعات حقوقی، دوره نهم، شماره 4، صص 130-109.
روشن، محمد؛ خوئینی، غفور؛ فلاحی، آزاد (1396) «بررسی وضعیت حقوقی مراعی و مقایسه آن با نهادهای مشابه»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و یکم، شماره نود و هفتم، صص 162-143.
 ستوده تهرانی، حسن (1391) حقوق تجارت، ج 4، تهران: نشر دادگستر.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (1390) الوسیط فی شرح القانون المدنی، ج 1، ترجمه سید مهدی دادمرزی و حسین دانش‌کیا، قم: انتشارات دانشگاه قم.
 سیمایی صراف، حسین (1397) حقوق ورشکستگی و تصفیه اموال ورشکسته، تهران: انتشارات میزان.
 شهیدی، مهدی (1389) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد.
شهیدی، مهدی (1390) تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد.
صادقی، محمود (1383) تعهد به نفع شخص ثالث در حقوق فرانسه، انگلیس، ایران و فقه امامیه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
صفایی، سید حسین (1392) قواعد عمومی قراردادها، تهران: انتشارات میزان.
عبدی‌پورفرد، ابراهیم (1398) اسناد تجاری، تهران: انتشارات مجد.
 قاسم‌زاده، سید مرتضی (1389) اصول قراردادها و تعهدات، تهران: نشر دادگستر.
 قبولی درافشان، سید محمدمهدی (1389) «مفهوم و مبانی قابلیت استناد»، مجله مطالعات حقوق خصوصی، سال چهلم، شماره 1، صص 274-255.
 کاتوزیان، ناصر (1388) قواعد عمومی قراردادها، ج 2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
 کاتوزیان، ناصر (1389) عقود معین، ج 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1390 الف) قواعد عمومی قراردادها، ج 3، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1390 ب) ایقاع (نظریه عمومی- ایقاع معین)، تهران: انتشارات میزان.
کاویانی، کورش (1393) حقوق شرکت‌های تجارتی، تهران: انتشارات میزان.
 کاویانی، کورش (1394) حقوق اسناد تجارتی، تهران: انتشارات میزان.
 کریمی، عباس (1391) «تلاشی برای ساماندهی نظریه عدم نفوذ مراعی»، مجله دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره 58، صص 188-156.
کریمی، عباس؛ صمدی، افروز (1397) «سامان‌دهی نظریه صحت تأهلی»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال پنجاه و یکم، شماره اول، صص 168-155.
 کریمی، عباس؛ شعبانی کندسری، هادی (1396) «وضعیت حقوقی مراعی به‌منزله‌ وضعیتی در عرض صحت، بطلان و عدم نفوذ»، مجله مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و هفتم، شماره 4، صص 702-683.
محسنی، سعید؛ قبولی درافشان، سید محمدمهدی (1389) «مفهوم و آثار بطلان نسبی»، مجله دانش و توسعه، سال هفدهم، شماره 33، صص 280-254.
محقق داماد، سید مصطفی و دیگران (1391) حقوق قراردادها در فقه امامیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (ناشر همکار: سمت).
 محقق داماد، سید مصطفی (1393) نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، سید مصطفی؛ حقانی، سعید؛ ساعت‌چی، علی (1397) «بازخوانی جایگاه وضعیت استنادناپذیری اعمال حقوقی با نگاهی به حقوق فرانسه»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 83، صص 34-11.
 محقق داماد، سید مصطفی؛ قبولی درافشان، سید محمدمهدی؛ ساعت‌چی، علی (1394) «تحلیل وضعیت حقوقی معاملات مشتری نسبت به مورد شفعه»، مجله آموزه‌های فقه مدنی، شماره 11، صص 22-3.
میرزانژاد جویباری، اکبر (1390) «وضعیت حقوقی قرارداد فروش مال مرهونه؛ بطلان، عدم نفوذ یا عدم قابلیت استناد»، مجله مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و یکم، شماره 2، صص 300-281.
ب. عربی
حلی، محمد بن حسن (فخرالمحققین) (1387) ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج 2، قم: انتشارات موسسه اسماعیلیان.
 حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) (1414) تذکره الفقهاء، ج 11، قم: انتشارات موسسه آل البیت علیهم السلام.
سیوری، مقداد بن عبدالله (1403) نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
طبرسی، فضل بن حسن (1410) الموتلف من المختلف بین ائمه السلف، ج 1، مشهد: انتشارات مجمع البحوث الاسلامیه.
طوسی، ابوجعفر (شیخ طوسی) (1387) المبسوط فی فقه الامامیه، ج 4، تهران: انتشارات المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثر الجعفریه.
 عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (1417) الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (بی‌تا) القواعد و الفوائد، ج 1، قم: کتاب‌فروشی مفید.
عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1410) الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 3، قم: کتاب‌فروشی داوری.
 عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1413) مسالک الافهام الی تنقیح الشرائع الاسلام، ج 3، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
عاملی، علی بن حسین (محقق ثانی) (1414) جامع المقاصد فی شرح القوائد، ج 11، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.