ماهیت حقوقی و نحوه ارزیابی زیان به زیبایی ناشی از صدمه بدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 تهران

چکیده

نظر به اهمیتی که امروزه عرف جامعه برای مقوله زیبایی قائل‌هستند، زیان وارد بر آن زیان مستقلی محسوب‌می‌شود که صرف‌نظر ‌از صدمه‌ به جسم انسان، آثار‌مالی ‌و‌غیر‌مالی متعددی برای زیان‌دیده به‌وجود‌می‌آورد. گاهی امکان اشتغال در مشاغل معینی به‌‌واسطه این زیان از زیان‌دیده سلب‌می‌شود و این علاوه‌ بر خسارت‌های مربوط‌ به هزینه‌های درمان است. در کنار این خسارت‌های‌ مالی، درد‌و‌رنج، از‌دست‌دادن لذات ‌زندگی و اختلالات عصبی مهم‌ترین عناوین زیان‌ معنوی هستند که در اثر ورود صدمه به زیبایی فرد به‌وجود‌می‌آید. از بررسی حقوق آمریکا و انگلیس این‌طور برداشت‌می‌شود که خسارات‌ وارد بر زیبایی قابل جبران هستند. مسئله اصلی پژوهش پیش‌رو آن است که آیا زیان وارد بر زیبایی می‌تواند به‌عنوان یک زیان مستقل در‌نظر‌گرفته و به تبع آن جبران‌شود. اگر این طور باشد با وجود نهاد دیه در نظام حقوقی ما و تمام مباحثی که راجع به خسارات مازاد بر دیه مطرح بوده و هست، زیان وارد بر زیبایی که در اثر صدمه به بدن ایجاد‌می‌شود چه وضعی خواهد‌داشت و ارزیابی آن چگونه خواهد‌بود. ‌به‌نظر‌می‌رسد با توجه به ماهیت و اهمیت کنونی زیان به زیبایی و به خصوص امکان اعاده زیان‌دیده به حالت سابق که ضرورت آن از متون فقهی هم قابل برداشت است، مطالبه این خسارات و جبران آن‌ها دور از ذهن نیست. ضمنا راهکار‌هایی برای ارزیابی وجود دارد که در خسارات مالی و معنوی می‌تواند متفاوت باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Loss of Beauty, In feqh, Iranian Law and foreign law

نویسندگان [English]

  • Fateme sadat Hosseini 1
  • Abbas Mirshekari 2
1 tehran University
2 Tehran
چکیده [English]

Loss of beauty is an important kind of personal injuries which Today has become more important, due to its role and The attention of society to it. So At the moment it is an independent loss which can be demanded and assessed.
Although it is a kind of physical damages, it has financial and non-financial effects and both of these kinds od damages are Recoverable in other law systems. In Iranian law in spite of existenence of diyah, it is accepted that we should assess and compensate these damages and there are some solutions to assess.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Loss of beauty"
  • "diyah"
  • "Arsh"
  • "loss of income"
  • "medical expenses"
الف. فارسی
اژدری، حسن و الماسی، نجاد‌علی و پور‌عرفان، ایرج (1397) «مطالعه‌‌ تطبیقی‌‌خسارت‌‌ معنوی‌ در‌‌حقوق ‌ایران‌ و ‌مصر ‌از ‌نظر ‌اخلاقی»، پژوهش‌های‌اخلاقی، دوره 9، شماره 33، صص 5-20
اصغری ‌آقمشهدی، فخرالدین (1382) «جبران‌ خسارت‌ معنوی ‌در‌ حقوق ‌ایران»، پژوهشنامه ‌علوم ‌‌انسانی ‌و ‌اجتماعی، ‌دانشگاه ‌مازندران، شماره 9 و 10، صص 31-48.
 ایزانلو، محسن و همکاران (1400) «نگرشی بر میزان جبران خسارات بدنی با رویکرد مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام، ایران، فرانسه و انگلستان»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال هشتم، دوره 8، شماره 1، صص 29-54.
آقابابا، زهرا (1397) «بررسی ‌‌شیوه‌های‌‌ جبران ‌‌خسارت ‌‌در‌ مسولیت‌ مدنی ‌‌‌‌در ‌ایران ‌و حقوق ‌نوین ‌اروپا»، مطالعات‌ حقوق، شماره 19، صص 55-68.
بابایی، ایرج (1389) «جبران خسارات ناشی از صدمات بدنی در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، پژوهش حقوق و سیاست، شماره 28، صص 1-30.
بهروزی‌زاد، حمیدرضا (1385) «ماهیت دیه: کیفر یا جبران خسارت»، مجله دادرسی، شماره 60، صص 50-57
بهمن‌پوری، عبدالله (1398) «تحلیل ‌فقهی ‌مسئولیت ‌ناشی ‌‌از ‌ورود ‌خسارت ‌‌بر ‌زیبایی ‌و ‌کارکرد ‌ثانوی‌ اعضا»، پژوهش‌نامه ‌حقوق‌کیفری، دوره‌10، شماره 20، صص 29-54.
حاجی‌تبار ‌فیروز‌جایی، حسن و موسوی‌شیخ، سیده‌محبوبه (1395)‌ «بررسی ‌جواز ‌‌‌جراحی ‌‌پلاستیک‌ در ‌فقه ‌امامیه ‌و ‌حقوق ‌کنونی ‌ایران»،‌ فصل‌نامه ‌پژوهش‌های ‌‌فقه ‌و ‌حقوق ‌اسلام، دوره 12، شماره 43، صص 75-96.
حاجی‌عزیزی، بیژن (1380) «روش‌‌های ‌جبران ‌خسارت ‌در ‌مسئولیت‌ مدنی»، مجله دانشور پزشکی، دوره 9، شماره 36، صص 63-72.
حجازی، محمدعلی، بداغی، فاطمه (1394) «جراحی زیبایی و مسئولیت طبیب»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 17، شماره 68، صص 115-164.
حسینی، فاطمه ‌سادات و بادینی، حسن (1398) «ارزیابی‌ خسارت ‌قطع‌ یا‌ کاهش‌ درآمد ‌ناشی‌ از ‌صدمات‌ بدنی»، حقوق ‌خصوصی، دوره 16، شماره 1، صص 133-150.
حسینی، فاطمه‌سادات (1398) نحوه ‌ارزیابی‌خسارت‌بدنی، رساله دکتری، دانشگاه تهران.
دیانی، عبدالرسول، براهیم‌باستانی، معصومه (1396) «جبران خسارت ناشی از صدمات بدنی در حقوق ایران و انگلیس»، تحقیقات حقوقی بین المللی، دوره 10، شماره 36، صص 137-172.
سعادت‌مصطفوی، مصطفی، هوشمند فیروزآبادی، حسین (1389) «عدم‌النفع»، حقوق اسلامی، دوره 7، شماره 26، صص 59-88.
شاهدی، رحیم (1391) «پویایی‌فقه‌شیعه»، نشریه‌حکومت‌اسلامی، دوره 17، شماره 63، صص 59-88.
شعاریان، ابراهیم (1386) «ماهیت ‌دیه ‌و ‌نقدی ‌‌بر‌اصطلاح ‌خسارات‌ مازاد ‌بر‌دیه»، مجله ‌کانون، شماره 5 و 6، صص 29-42.
صادقی، محمدهادی (1392) «موارد ‌امکان ‌جبران ‌خسارت ‌مازاد ‌بر ‌دیه ‌و ‌قصاص»، مجله‌حقوقی‌اسلامی، دوره 10، شماره 36، صص 37-64.
صانعی، پرویز (1371) حقوق‌ جزای ‌عمومی 2، ج 1، تهران: انتشارات ‌گنج ‌دانش.
صفایی، سید‌حسین و ذاکری‌نیا، حانیه (1394) «بررسی ‌تطبیقی ‌‌شیوه‌های‌ جبران‌‌ خسارت‌ در ‌‌مسئولیت‌ مدنی‌ غیر‌ قراردادی»، مطالعات ‌حقوق‌ خصوصی، دوره 45، شماره 2، صص 37-64.
عباسی،‌ محمود و‌ کلهر‌نیا‌گلکار، ‌میثم و ‌رضایی ‌یکدانگی،‌ محسن ‌(1391) «تعهدات‌ و ‌الزامات‌ جراحان ‌زیبایی ‌و ‌ترمیمی‌در‌ گستره ‌حقوق ‌پزشکی»، فصل‌نامه ‌حقوق ‌پزشکی، دوره 6، شماره 22، صص 13-50.
فصیحی‌زاده، علی‌رضا و سعیدی، سمیه (1395) «تحلیل‌انتقادی‌‌ جایگاه ‌دیه‌ بر‌اساس‌ ترتیب‌ عقلانی‌ روش‌های ‌جبران ‌خسارت»، مجله ‌مطالعات ‌فقه ‌و‌حقوق‌اسلامی، دوره 8، شماره 15، صص 225-246.
کاتوزیان، ناصر (1387) مسئولیت ‌مدنی ‌قواعد‌ عمومی، ج 1، تهران: انتشارات ‌دانشگاه‌ تهران.
گرجی، ابوالقاسم (1382) دیات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محامد، علی (1385) «بررسی قاعده عدل و انصاف و آثار آن»، نشریه پژوهش‌‌های فلسفی- کلامی، دوره 8، شماره 30، صص 235-270.
مرعشی، محمد‌حسن (1370) «ضرر‌ و ‌زیان ‌ناشی‌ از‌ جرم»، مجله‌ حقوقی‌دادگستری، دوره 55، شماره 1، صص 9-21.
مرندی، محمد‌رضا و پنهانی، زهرا (1396) «خسارت‌ عدم‌النفع ‌در ‌نظام ‌حقوقی ‌ایران»، مطالعات‌ علوم ‌سیاسی، حقوق ‌و ‌فقه، دوره ‌سوم، شماره 3/1، صص 93-101.
مکارم، ناصر (1427) استفتائات جدید، ج 3، چ 2، قم: مدرسه ‌الامام‌ علی‌بن ‌ابی‌طالب.
میرسپاسی، برونس (1347) «خسارت ‌اخلاقی ‌یا ‌زیبایی‌شناسی ‌ضرر ‌و ‌زیان ‌زیبایی»، مجله‌پزشکی ‌قانونی ‌ایران، دوره‌ چهارم، شماره 25، صص 20-33.
میرسعیدی، سید‌منصور (1373) ماهیت‌حقوقی ‌دیات، تهران: نشر‌میزان.
میر‌شکاری، عباس (1398) «حق‌جلوت»، مطالعات ‌حقوق ‌خصوصی، دوره 49، شماره 3، صص 523-542.
میرشکاری، عباس (1397) رساله عملی در مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
نصراکن، حجت، محمدرضاپور اوزان، بابک، مولایی، یوسف (1400)، «بررسی خسارات ناشی از آسیب بدنی در حقوق مدنی ایران»، حقوق پزشکی، دوره 15، شماره 56، صص 193-205.
نقیبی، سید ‌ابوالقاسم و کلهر‌نیا‌ گلکار، میثم و صدر‌طباطبایی، سید‌محمد‌علی (1394) «واکاوی ‌موضوع‌شناسی ‌و‌ مستندات‌ حکم‌شناسی‌ جراحی ‌زیبایی»، فصل‌نامه ‌اخلاق‌زیستی، دوره 5، شماره 16، صص 77-112.
وحدتی‌شبیری، سید‌حسن (1395) «ضمان ‌ناشی ‌از‌ خسارت ‌‌عدم‌النفع ‌‌در ‌نظریه ‌فقهی ‌وحید ‌بهبهانی»، فقه ‌و ‌مبانی‌ حقوق‌اسلامی، دوره 49، شماره 2، صص 189-211.
یوسفیان، جواد (1379) «نگاهی‌ به‌ مفهوم ‌زیبایی‌شناسی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تبریز)، دوره 43، شماره 177، صص 135-172.
 
ب.عربی
اردبیلى، احمد‌بن‌محمد (1403 ه‍ ق)، مجمع ‌الفائدة ‌و ‌البرهان ‌فی ‌شرح ‌إرشاد ‌الأذهان، ج 14، چ 1، قم: دفتر ‌انتشارات‌ اسلامى.
اسکافی، ابن‌جنید، محمد ‌بن ‌احمد ‌کاتب ‌بغدادی (1416 ه.ق) مجموعه ‌فتاوی ‌ابن ‌جنید، چ 1، قم: دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی.
اصفهانى، مجلسى‌اول، محمد‌تقى (1406ه‍ ق) روضة‌ المتقین ‌فی‌شرح‌ من‌لا‌یحضره ‌الفقیه، ج 10، چ 2، قم: مؤسسه فرهنگى‌اسلامى‌کوشانبور.
اصفهانى، مجلسى‌دوم، محمد‌باقر ‌بن ‌محمد‌تقى (1404 ه‍ ق) مرآة ‌العقول ‌‌فی‌شرح‌أخبار ‌آل‌الرسول، ج 24، چ 2، تهران: دار‌الکتب‌ الإسلامیة.
حلی، ابن‌ادریس، محمدبن ‌منصور ‌بن‌‌احمد (1410ه.ق) السرائر ‌الحاوی ‌لتحریر ‌الفتاوی، ج 3، چ 2، قم: دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی.
حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف،بن‌مطهر‌اسدی (1420 ه.ق) تحریر‌الاحکام‌ الشرعیة‌‌ علی‌‌مذهب ‌الامامیة، ج 5، چ 1، قم: موسسة امام ‌صادق‌علیه‌السلام.
حلی، محقق، نجم‌الدین، جعفر‌بن‌حسن (1408 ه.ق) شرائع‌الاسلام ‌فی‌مسائل ‌الحلال‌ و ‌الحرام، ج 4، چ 2، قم: موسسه‌اسماعیلیان.
حلی، محقق، نجم‌الدین، جعفر‌بن‌حسن (1412 ه.ق) نکت‌ النهایة، ج 3، چ 1، قم: دفتر ‌انتشارات ‌اسلامی.
حلی، محقق، نجم‌الدین، جعفر‌بن‌حسن (1418 ه.ق) المختصر‌ النافع‌ فی‌ فقه‌ الامامیة، ج 2، چ 6، قم: موسسة ‌‌المطبوعات ‌الدینیة.
حلی، یحیی‌بن‌سعید (1405 ه.ق) الجامع ‌للشرایع، چ 1، قم: موسسة‌ سید‌الشهداء ‌العلمیة.
حلّى، جمال‌الدین، احمد‌بن‌محمد ‌اسدى (1407 ه‍ ق) المهذب ‌البارع ‌فی‌شرح ‌المختصر‌النافع، ج 5، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
حلّى، علامه، حسن‌بن ‌یوسف ‌بن ‌مطهر ‌اسدى (1421 ه.ق) تلخیص ‌المرام ‌فی‌ معرفة ‌الاحکام، چ 1، قم: انتشارات‌ دفتر تبلیغات ‌اسلامی ‌حوزه ‌علمیه. ‌
حلّى، علامه، حسن‌بن‌ یوسف‌بن ‌مطهر‌اسدى (1413 ه‍ ق) مختلف ‌الشیعة‌ فی ‌أحکام‌ الشریعة، ج 9، چ 2، قم: دفتر ‌انتشارات ‌اسلامى.
حلّى، محقق، نجم‌الدین، جعفر‌بن‌حسن (1418 ه‍ ق) المختصر ‌النافع ‌فی‌فقه ‌الإمامیة، ج 2، چ 6، قم: مؤسسة‌ المطبوعات‌الدینیة.
حلّى، مقداد ‌بن ‌عبد‌اللّه ‌سیورى (1404 ه‍ ق) التنقیح ‌الرائع ‌لمختصر‌الشرائع، ج 4، چ 1، قم: انتشارات ‌کتابخانه ‌آیة‌الله ‌مرعشى ‌نجفى.
حلّى، یحیى‌بن ‌سعید (1394 ه‍ ق) نزهة ‌لنا ظر‌فی‌الجمع‌ بین‌الأشباه ‌و ‌النظائر، چ 1، قم: منشورات ‌رضى.
شیخ مفید، محمد بن محمد (1413) المقنعة، قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
صیمرى، مفلح بن حسن (حسین) (1420 ه‍ ق) غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، ج 4، چ 1، بیروت - لبنان: دارالهادی.
طبرسی، امین‌الاسلام، فضل‌بن‌حسن (1410ه.ق) الموتلف ‌من‌ المختلف ‌بین‌ ائمة ‌السلف، ج 2، چ 1، مشهد: مجمع‌ البحوث‌الاسلامیة.
طرابلسی، ابن‌براج، قاضی، عبد‌العزیز (1406ه.ق) المهذب، ج 2، چ 1، قم: دفتر‌انتشارات‌اسلامی.
طوسی، ابو‌جعفر، محمد‌بن‌حسن (1387ه.ق) المبسوط‌ فی ‌فقه ‌الامامیه، ج 7، چ 3، تهران: المکتبة ‌المرتضویة ‌لاحیاء ‌الآثار ‌الجعفریة.
طوسی، ابو‌جعفر، محمد‌بن‌حسن (1407 ه.ق) تهذیب‌الاحکام، ج 10، چ 4، تهران: دار‌الکتب ‌الاسلامیة.
طوسی، ابو‌جعفر، محمد‌بن‌حسن (1407ه.ق) الخلاف، ج 5، چ 1، قم: دفتر‌انتشارات‌اسلامی.
طوسی، ابو‌جعفر، محمد‌بن‌حسن (1400 ه.ق) النهایة ‌فی ‌مجرد ‌الفقه‌ و ‌الفتاوی، چ 2، بیروت: دار‌الکتب ‌العربی.
عاملى، حرّ، محمد‌بن‌حسن (1409 ه‍ ق) وسائل‌الشیعة، ج 29، چ 1، قم: مؤسسه‌ آل‌البیت ‌علیهم‌السلام.
عاملى، شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على (بی‌‌تا) الروضة ‌البهیة ‌فی‌شرح ‌اللمعة ‌الدمشقیة (المحشّى - سلطان العلماء)، ج 2.
عاملى، شهید‌ثانى، زین‌الدین‌بن‌على (1410 ه‍ ق) الروضة‌ البهیة‌ فی‌ شرح‌ اللمعة ‌الدمشقیة (المحشّى - کلانتر)، ج 10، چ 1، قم: کتابفروشى‌داورى.
علی‌بن‌بابویه (1406 ه.ق) الفقه- فقه‌الرضا، چ 1، مشهد: موسسة‌‌آل‌البیت (ع). ‌
قمی، صدوق، محمد‌بن ‌علی‌بابویه (1413 ه.ق) من ‌لا‌یحضره ‌الفقیه، ج 4، چ 2، قم: دفتر‌انتشارات ‌اسلامی.
قمی، صدوق، محمد‌بن ‌علی‌بابویه (1415 ه.ق) المقنع، چ 1، قم: موسسه‌ امام‌ هادی ‌علیه‌السلام.
کلینی، ابو‌جعفر، محمد‌بن‌ یعقوب (1407 ه.ق) الکافی، (ط-الاسلامیة) ج 7، چ 4، تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
کیدری، قطب‌الدین، محمد‌بن‌حسین (1416 ه.ق) اصباح ‌الشیعة‌ بمصباح ‌الشریعة، چ 1، قم: موسسة ‌امام ‌صادق‌ علیه‌السلام.
مراغه‌ایی، عبدالفتاح (1298ه.ق) العناوین، ج 9، چ 2، بیجا، انتشارات‌ موسسه ‌نشر‌اسلامی.
 
ج. انگلیسی
Abel, Richard (2018) “General damages Are incoherent, Incalculable, Incommensurable and Inegalitarian (But other wise a great idea)”, Depaul law Review, Vol. 55, No. 253, pp. 253-330.
Barrie, Peter (2005) Personal Injury Law, London: Oxford University Press,Second Edition,.
Borgetti, Jean-Sebastien (2015) “Non-Pecuniary Damages in France”, The Chinese journal of Comparative Law, Vol. 3, No.2, pp. 268-288.
Brennan, Niamh & Hennessy, John (2016) “Forensic Accounting and The Calculation of Personal Injury Damages”, Bar Review,Vol. 6, No.9, pp.480-487.
Butt, Zultan & Haberman, Steven & Verrall, Richard & Wass,Victoria (2008) “Calculating Compensation for Loss of Future Earnings:Estimating and Using Work-Life Expectancy”, Journal of the Royal Statistical Society, Vol.171, No.4, pp.464-467.
Cane, Peter (2006) Atiah's Accidents, Compensation and the Law, London: Cambridge University Press.
Curcio, Andrea A. (1995 – 1996) “Painful Publicity an Alternative Punitive Damage Sanction”, DePaul Law Review, Vol.45, No.2, pp. 342-398.
Deakin, Johnston & Markeisnis (2003) Markesinis and Deakin’s Tort law, London: Oxford University Press.
Elliot, Catherine & Quinn, Frances (2011) Tort Law, London: Pearson.
Hernandez, Daniel (2002) Suit All eges Hazing in death,L.A Times, pp. 20-34, Seen at http://articles.latimes.com/2002/sep/24/local/me-high 24
Holson, Roger (2015) “The Recovery of Damages for non-pecuniary Loss in the United Kingdom”, The Chinese Journal of Comparative Law,Vol.3, No.2, pp.1-36.
Karns, Jack, E. (1990) “Economics, Ethics,and tort Remedies:The Emerging Concept of Hedonic Value”, Journal of Business Ethics,Vol 9, No 9, pp.707-713.
Kircher, John (2007) “The Four Faces of Tort Law: Liabiliry for Emotional Harm”, Marquette Law Review, Vol.90, No. 4, pp788-920.
Koenig, Laura, J. (2007) Lies, damned Lies and Statistics? Structured Settements, Factory and the Federal Government,82 IND.L.g.809,810, pp808-826.
Malkin, Ian (1985) Unequal Treatment of Personal Injuries, 17 Mel. U.L.Rev, pp.684-713.
Margnus, Ulrich (2015) “Damages for Non-Pecuniary Loss in German Contract and Tort Law”, The Chinese Journal of Comparative Law, Vol.3, No.2, pp. 289-307.
Markesinis, Basil.S & Unberath, Hannes (2002) The German law of Torts, A Comparative Treatise, 4Edition, Hart Publishing Oxford and Portland, Oregon.
Munkman, John (1973) Damages for Personal Injuries and Death, London: Butter worths, fifth Edition.
Nieswiadomy, Michael, Silberg, Eugene (1988) “Calculating Changes in Worklife Expectancies and Lost Earnings in Personal Injury Cases”, The Journal of Risk and Insurance Association,Vol.55, No.3, pp.492-498.
Schieren, George A. (2012) “Assessing Economic Damages in personal injury and wrongful Death litigation:the state of North Carolina”, Journal of Forensic Economics, Vol. 12.
Stolker, Carel (1999) “The Unconscious Plaintiff: Conscioousness as a Prerequisite for Compensation for Non Pecuniary Loss”, The International and Comparative Law Quarterly, Cambridge University Press, Vol. 39, No.1, pp. 81-100.
Sugarman, Stephen, D. (2006) “A Comparative Look at Pain and Suffering Awards”, Depaul Law Review, Vol. 55, pp.399-434.
Ubel,Peter,A. & Loewenstein,George (2008) “Pain and Suffering Awards:They Shouldnt be (Just) about Pain and Suffering”, The Journal of legal Studies, Vol. 37, No. 2,Legal implications of the new research on happiness,The university of Chicago press for the university of Chicago law school,pp195-216,seen at:http://www.Jstor.org/stable/ 10.1086
Zavos, Harry (2009) “Monetary Damages for non monetary Losses,an Integrated Answer to the Problem of the Meaning,Function, and Calculation of Non Economic”, Loyola of Los Angeles law Review,Vol.43, pp.191-272.
Zipursky, Benjamin C. (2005) “A Theory of Punitive Damages”, Texas law Review, Vol. 84, pp.104-171.
د. فرانسه
Dialigand, Liliane & Loriferne, Dominique & Reynaud, cherles Andre & Roche, Louis (1989) L’ valuation du dommage corporel  ditions Alexandre  Lacassagns ,  2  dition
Lambert-Faivre,Y. (2000) Droit du dommage corporel , syst mes d’indemnisation, Dalloz, 4e dition
Rousseou, C. (1983) Choix des experts pour l, valuation des dommages corporels, R,F,D,C
 
سایت اینترنتی
http://www.hemophilia.org.ir/wp-content/…/raye-dadgah-nasiraei-974.