علت‌شناسی جنایی در سنجه حکمت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز

چکیده

اصل علیت یکی از اصول فلسفی مهمی است که نه‌تنها در اشیا و پدیده‌های طبیعی، بلکه در رفتارهای انسانی و ازجمله رفتارهای بزهکارانه نیز جاری است؛ گرچه چگونگی تحلیل آن در رفتارهای انسانی، متفاوت از اشیا و پدیده‌های طبیعی است. رویکرد علت‌شناسی جنایی با توجه به مبانی معرفتی خود، توانایی این تحلیل را نداشته است. این مقاله به نقد و بررسی علت‌شناسی جنایی بر اساس حکمت اسلامی پرداخته و مهم‌ترین نقاط ضعف این رویکرد در این خصوص را بدین شرح برمی‌شمرد: عدم تمایز و یا خلط بین مفهوم «علت» و «شرایط و معدات»، اکتفا به علت‌کاوی و غفلت از دلیل‌یابی و معناکاوی، علت‌شناسی بر اساس پیش‌فرض‌ و طرح ذهنی قبلی پژوهشگر، اعتقاد به تعین‌یافته بودن رفتار بزهکارانه، نفی اسباب غیرطبیعی در ارتکاب بزهکاری، تغییر موقف از علت غایی به علت فاعلی مادی و تمرکز بر علیت اعدادی به جای علیت حقیقی و ایجادی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The evaluation of “Criminal Causation” based on Islamic Wisdom

نویسنده [English]

  • Mojtaba Javidi
Assistant Professor of Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The principle of causality is one of the most important philosophical principles which is discussed not only in natural objects but also in human behaviors such as, criminal behaviors. However, the analysis of causality in human behaviors is different from its analysis in natural objects. Due to its epistemological basis, the “criminal causation” approach has not had the ability to analyze this principle. This article has investigated and criticized the “criminal causation” based on Islamic jurisprudence. Moreover, this study has referred to and explained the most important weaknesses of this approach in analyzing causality in criminal behavior, namely, the confusion between the concepts of “cause” and “conditions” of genesis, the sufficiency of seeking for cause and neglect of reasoning and meaning, the etiology based on the presupposition and the previous researcher’s mental plan, the thought of determinism in explaining the criminal behavior , the rejection of unnatural causes in committing crimes, the shift from the ultimate cause to the agentive material cause, and the focus on conditions of genesis instead of real and creative causes of genesis.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • criminal causation
  • causality
  • positivist criminology
  • criminality
  • Islamic Wisdom
  • philosophy of criminology
 
1- قرآن کریم
2- آرتور برت، ادوین(1369)، مبادی مابعدالطبیعه علم نوین، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
3- آرون، ریمون(1370) مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی (متن کامل)، ترجمه باقر پرهام، چاپ دوم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی).
4- ادیب سلطانی، میرشمس‌الدین(1359)، رساله وین، چاپ اول، تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها.
5- استیس، والتر ترنس(1377)، دین و نگرش نوین، ترجمه احمدرضا جلیلی، ویراستار: مصطفی ملکیان، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت
6- ایمان، محمدتقی (1391)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
7- پاپکین، ریچارد و استرول، آوروم (1392) کلیات فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، چاپ بیست و نهم، تهران: انتشارات حکمت.
8- پیکا، ژرژ (1370) جرم‌شناسی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
9- چمپیون، دین جان(1385)، روش تحقیق در عدالت کیفری و جرم‌شناسی، ترجمه علی شایان، جلد 1، چاپ اول، تهران: نشر دادگستر
10- حسن‌زاده آملی، حسن (1378) ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
11- داوری اردکانی، رضا (1374) فلسفه چیست؟ چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
12- داوری اردکانی، رضا (1390)، درباره علم، ویراست سوم، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.
13- دِکِسِرِدی، والتر اِس(1394)، جرم‌شناسی انتقادی معاصر، ترجمه و تحقیق از: مهرداد رایجیان اصلی، حمیدرضا دانش ناری، چاپ دوم، تهران: نشر دادگستر.
14- دورکیم، امیل(1359)، تقسیم کار اجتماعی، ترجمه حسن حبیبی، چاپ اول، بی‌جا: قلم.
15- دورکیم، امیل(1391)، درس‌های جامعه‌شناسی(فیزیک اخلاقیات و حقوق)، ترجمه سید جمال‌الدین موسوی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
16- دورکیم، امیل(1368)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17- سلیمی، علی و داوری، محمد(1380)، جامعه‌شناسی کجروی(مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی، کتاب اول)، چاپ اول، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
18- سوزنچی، حسین(1389)، «معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی»، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
19- سیدامامی، کاووس(1391)، پژوهش در علوم سیاسی(رویکردهای اثبات‌گرا، تفسیری و انتقادی)، چاپ دوم (ویرایش جدید)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
20- صانعی دره‌بیدی، منوچهر(1384)، مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی)، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
21- صفاری، علی(1383) «درآمدی بر جرم‌شناسی انتقادی و انواع آن»، علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری)، جمعی از نویسندگان، ، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاه ها (سمت).
22- طالب‌زاده، سیدحمید(1384)، تحلیلی فلسفی از نسبت ریاضیات و علم جدید، نشریه فلسفه، بهار و تابستان 1384، شماره 10، صص 51-76.
23- طباطبایی، جواد، حاج منوچهری، فرامرز و اشرف امامی، علی، در دائره المعارف بزرگ اسلامی (ذیل واژه حکمت)، بی‌تا، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
24- طباطبایی، سید محمدحسین(1391)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد دوم، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات صدرا.
25- --------------------(1391)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد سوم، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات صدرا.
26- --------------------(1391)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد پنجم، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات صدرا.
27- --------------------(1386)، ترجمه تفسیر المیزان، 20 جلد، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ بیست و چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی(وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
28- علم‌الهدی، جمیله(1384)، مبانی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی (بر اساس فلسفه صدرا)، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام).
29- فروغی، محمدعلی(1361)، سیر حکمت در اروپا، جلد سوم(از آغاز سده نوزدهم میلادی تا زمان حاضر)، چاپ سوم، بی‌جا: انتشارات صفی علیشاه.
30- فری، انریکو(1389)، جرم‌شناسی اثبات‌گرا، ترجمه میر روح‌الله صدیق، چاپ اول، ایلام: انتشارات رامان.
31- کاپلستون، فردریک چارلز(1388)، تاریخ فلسفه(فلسفه اواخر قرون وسطا و دوره رنسانس از اوکام تا سوئارس)، جلد سوم، ترجمه ابراهیم دادجو، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
32- ---------------------(1388)، تاریخ فلسفه(از هابز تا هیوم)، جلد پنجم، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
33- ---------------------(1388)، تاریخ فلسفه(از بنتام تا راسل)، جلد هشتم، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
34- ---------------------(1388)، تاریخ فلسفه(از مِن دوبیران تا سارتر)، جلد نهم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و سید محمود یوسف ثانی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
35-کرو و سمنز (1394) پژوهش جرم‌شناسی، برگردان توسط آزاده واعظی، با دیباچه دکتر عباس شیری، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
36- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق(1407 ق)‏، الکافی، تصحیح توسط غفاری، علی‌اکبر و آخوندی، محمد، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
37- کیاشمشکی، ابوالفضل(1390) کاربرد نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در علوم انسانی، علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی- اسلامی، به کوشش عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
38- کی‌نیا، مهدی(1369)، مبانی جرم‌شناسی، جلد 1، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
39- لب‌خندق، محسن(1394) تبیین فرآیند تکوین و تحول فرهنگ با تأکید بر حکمت صدرایی، رساله دکتری در رشته فرهنگ و ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع).
40- لنکستر، لین و(1383)، خداوندان اندیشه سیاسی، جلد سوم، قسمت اول(هگل، آگوست کنت، جان استوارت میل)، ترجمه علی رامین، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
41- مارشال، گوردون(1388)، فرهنگ جامعه‌شناسی آکسفورد، ترجمه حمیرا مشیرزاده، چاپ اول، تهران: انتشارات میزان.
42- مردیها، مرتضی (1395)، «معنا و مبنای تبیین در علوم اجتماعی»، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 4، صص 79-104.
43- مگوایر، مایک، مورگان، راد، رینر، رابرت (1393) دانشنامه جرم‌شناسی آکسفورد، جلد دوم، ترجمه دکتر حمیدرضا ملک محمدی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
44- مطهری، مرتضی(1391)، مقدمه و پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد سوم، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات صدرا.
45- ------------(1391)، مقدمه و پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد پنجم، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات صدرا.
46- ------------(1377)، انسان و سرنوشت در مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 1، تهران: انتشارات صدرا.
47- نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1390)، مقاله «از جرم‌شناسی تا آسیب اجتماعی‌شناسی»، یادنامه شادروان دکتر رضا نوربها، ضمیمه مجله تحقیقات حقوقی، دانشگاه شهید بهشتی، صص 1015-1031.
48- نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین(1392) مقاله جرم‌شناسی حقوقی (درآمدی بر جرم‌شناسی حقوق کیفری عمومی)، دائره‌المعارف علوم جنایی، کتاب دوم، چاپ نخست، تهران: نشر میزان.
49- نجفی ابرندآبادی، علی حسین، هاشم بیکی، حمید(1395)، دانشنامه جرم‌شناسی، چاپ چهارم، ویراست چهارم، تهران: انتشارات گنج دانش.
50- نوربها، رضا (1377) زمینه جرم‌شناسی، چاپ اول، تهران: کتابخانه گنج دانش.
51- والک لیت، ساندرا (1386)، شناخت جرم‌شناسی، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
52- وایت، راب و هینز، فیونا (1390) جرم و جرم‌شناسی، ترجمه علی سلیمی، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
53- Carrabine, E & Iganski, P & Lee, M & Plummer, k & South, N. (2004) Criminology: A Sociological Introduction. First Edition, Routledge.
54- Hill, D, Pond, DA. (1952) ‘Reflections on a Hundred Capital Cases Submitted to Electroencephalography’, Journal of Mental ScienceVolume 98Issue 410
55- Humphreys, P. (2003) Mathematical Modeling in the Social Sciences, In S. T. Roth (Ed.), The Blackwell Guide to the Philosophy of the Social Sciences, Malden: Blackwell Publishing.
56- Loomis, SD, Bohnert, PJ, and Huncke, S.(1967) Predictions of EEG Abnormalities in Adolescent Delinquents, Archives of General Psychiatry.
57- Morrison,W. (1995) Theoretical Criminology: from Modernity to Post-Modernism, First Edition, London, Sydney: Cavendish Publishing Limited.
58- Moyer, KE. (1976) The Psychobiology of Aggression, New York: Harper & Row.
59- Nye, Robert A. (1976)  Heredity or Milieu: The Foundations of Modern European Criminological Theory, The University of Chicago Press, Isis, Vol. 67, No. 3 (Sep 1976), pp. 334-355.
60- Wright, Richard A, Miller J.Mitchell. (2005) Encyclopedia of Criminology, Routledge, New York & London, Vol. 1.
61-Vold, George B, Bernard, Thomas J, Snipes, Jeffrey B. (1998) Theoretical Criminology, Fourth Edition, New York: Oxford University Press.