دگردیسی حقوق کیفری در موازنه‌ی سنّت و مدرنیته؛ با تأکید بر حقوق کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکترای حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه گیلان

2 عضو هیات علمی ، دانشگاه ملایر

10.22099/jls.2023.40290.4348

چکیده

سنّت و مدرنیته دو گونه‌ی تمامیت‌خواهی هستند که تقابلشان سیر تطوّراتِ نظام کنشی و واکنشی را رقم زده‌ است. سنت که توسط تعلقات موروثی و نهایتاً، شریعت، نمایندگی می‌شود، از یک‌سو، و مدرنیته که با مفاهیمی مثل اومانیسم، عقل‌گرایی، آزادی و... حمایت می‌گردد از سوی دیگر، حقوق کیفری را به‌عنوان پدیده‌ای اجتماعی، از این تحوّلات مصون نگذاشته است. در این سیر، می‌توان از گذارِ مجازات‌های سنتیِ توانگیر به مجازات‌های انسان‌محورِ اصلاح‌طلبانه یاد کرد که لاجرم محصولِ این دگرگونی خواهند بود. شعاع دایره‌ی این تحولات، در حقوق کیفری ایران حول محور گسترده‌تری در حال حرکت است بااین‌حال، تأثیر مدرنیته تا بدان‌جا رسیده که گویی تکثّرِ احکامِ ثانویه، قرار است از حالت استثناء خارج شده، به‌جای اصل بنشینند. این در حالی است که کنش‌های ممنوع که گاهاً مجازات‌های شدیدی مانند اعدام را در پی داشتند، در حکم اولی‌شان به‌ظاهر لایتغیر بوده و پیشینه‌ای قوی نیز از آن حمایت می‌کرده است. این همان تأثیری است که قبض و بسط اَعمالِ سیستم قضایی و مجریان قانون را نیز تحت اختیار خود گرفته است. جستار حاضر در پاسخ به این پرسش که چرا حقوق کیفری سنتی با حقوق کیفری مدرن متفاوت است و کدام نوع برتر از دیگری است؟ با روش توصیفی-تحلیلی به این یافته نائل آمد که انتخابِ وجدانِ جمعی در گرایشات کیفری، صرف‌نظر از عقلانی بودن یا نبودنِ آن نقش محوری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transformation of criminal law in the balance of tradition and modernity; With emphasis on Iranian criminal law

نویسندگان [English]

  • sajjad danesh ara 1
  • seyed sajjad kazemi 2
1 PhD student in Criminal Law and Criminology, University of Guilan
چکیده [English]

Tradition and modernity are two forms of totalitarianism whose opposition has shaped the evolution of the system of action and reaction. Tradition, represented by hereditary affiliations and, ultimately, Shari'a, on the one hand, and modernity, which is supported by concepts such as humanism, rationalism, freedom, etc., on the other hand, has not protected criminal law as a social phenomenon from these developments. The circle of these developments in Iranian criminal law is moving around a wider axis. However, the influence of modernity has reached the point where the multiplicity of secondary sentences is supposed to be taken out of the state of exception and replaced by the original. However, prohibited acts, which sometimes resulted in severe punishments such as the death penalty, were seemingly unchanged in their original form and were supported by a strong background. This is the effect that has taken over the contraction and expansion of the judiciary and law enforcement. The present article answers the question why traditional criminal law is different from modern criminal law and which type is superior to the other? Using a descriptive-analytical method, it was found that the choice of collective conscience plays a central role in criminal tendencies, regardless of whether it is rational or not.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tradition
  • Modernity
  • Punishment
  • Criminal Law
  • Iran
الف. فارسی
آزاد ارمکی، تقی (1390) جامعه‌شناسی توسعه، جلد اول و دوم، تهران: نشر علم.
آزاد ارمکی، تقی (1386) فرهنگ و هویت ایرانی و جهانی‌شدن، تهران: تمدن ایرانی.
احمدی لیوانی، کمیل (1388) «سنت و تجدد از دیدگاه سنت‌گرایان مسلمان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
ارسطا، محمدجواد (1389) حکم قاضی مأذون، قم: معاونت آموزش مجتمع آموزش عالی فقه، واحد همایش‌ها و نشست‌ها.
امه‌طلب، فرخ (1381) «رویکردی روان‌شناختی در بررسی روشنفکران غرب‌گرا و مفهوم ارتجاع روشنفکری»، مجموعه مقالات مؤلفه‌های غرب‌گرایی در تاریخ تحولات ایران، به اهتمام گروه تحقیقاتی سیاسی اسلام، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بامن، زیگمون (1391) مدرنیته، ترجمه حسین علی نوذری، سوم، تهران: نقش جهان.
بکاریا، سزار (1368) جرائم و مجازات‌ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، تهران: شهید بهشتی.
بیات، عبدالرسول (1381) فرهنگ واژه‌ها، قم: موسسه فرهنگ و اندیشه دینی.
بریث تاچ، سیموس (1387) جرم و مجازات از نظرگاه امیل دورکیم، ترجمه محمدجعفر ساعد، تهران: خرسندی.
پرات، جان (1393) پوپولیسم کیفری از ساختار تا گریز از عوام‌گرایی، ترجمه مجید شعبانی و مسعود باقری، اول، تهران: جنگل.
پرادل، ژان (1393) تاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، نهم، تهران: سمت.
تقیان ورزنه، رضا (1386) «سنت‌گرایی، تجددگرایی، پساتجدد گرایی در اندیشه شهید مطهری»، پیک نور، دوره 5، شماره 4، صص 11-25.
حسینی، سیدمحمد (1394) سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، چهارم، تهران: سمت.
دانشپور، سیدعبدالهادی، عباس‌زادگان، مصطفی و قهرمانی، هومن (1392) «خوانشی از دگرگونی شهر در عصر اطلاعات و جهانی‌شدن»، معماری و شهرسازی آرمان شهر، دوره 6، شماره 11، صص 223-238.
دهخدا، علی‌اکبر (1345) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
دورانت، ویل (1371) تاریخ تمدن، جلد ششم، ترجمه گروهی از مترجمان، سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دورانت، ویل (1371) تاریخ تمدن، جلد نهم، ترجمه گروهی از مترجمان، سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دورکیم، امیل (1392) درباره تقسیم کار اجتماعی، جلد پنجم، ترجمه باقر پرهام، تهران: مرکز.
دیاموند، آ. س (1383) «چشم در برابر چشم»، ترجمه ابراهیم رحیمی، در تاریخ حقوق کیفری بین‌النهرین، اول، تهران: سمت.
رحمدل، منصور (1385) «تحولات سیاست جنایی تقنینی و قضایی ایران در زمینه مجازات اعدام در جرائم مواد مخدر»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 7، شماره 1، صص 149-165.
روت، میچل (1387) تاریخ عدالت کیفری، جلد دوم، ترجمه ساناز الستی، اول، تهران: میزان.
زرشناس، شهریار (1381) «نظری به مفهوم روشنفکری و ارتجاع روشنفکری»، مجموعه مقالات مؤلفه‌های غرب‌گرایی در تاریخ تحولات ایران، به اهتمام گروه تحقیقاتی سیاسی اسلام، اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سنجری‌پور، علی (1390) «بررسی فقهی سحر و جادو با نگاهی به لایحه پیشنهادی قانون مجازات اسلامی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم.
سید قطب (بی‌تا) ویژگی‌های ایدئولوژی اسلامی، ترجمه سید محمد خامنه‌ای، تهران: موسسه انتشارات آثار بعثت.
صانعی، پرویز (1389) حقوق و اجتماع رابطه حقوق با عوامل اجتماعی و روانی، تهران: طرح نو.
طاهری بجد، محمدعلی (1389) «تعیین رژیم دلائل کیفری در نظام قضایی ایران»، علوم جنایی مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، سوم، تهران: سمت.
طاهری، ابوالقاسم (1381) «جهانی‌شدن و اثرات آن»، فصلنامه مطالعات مدیریت، دوره 9، شماره 33 و 34، صص 95-122.
علیزاده، محمدعلی، طرفداری، محمدعلی (1389)، «تأثیر گفتمان ملی‌گرایی بر تحولات اجتماعی فرهنگی دوره پهلوی اول»، پژوهش‌نامه تاریخ، دوره 5، شماره 19، صص 1-24.
عمید، حسن (1363) فرهنگ عمید، پنجم، تهران: چاپخانه سپهر.
فیاض، ابراهیم (1389) مردم‌شناسی دینی توسعه در ایران (دین، فرهنگ و توسعه در ایران)؛ اول، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
قناد، فاطمه (1379) «بررسی تناسب میان جرم و مجازات در جرائم مواد مخدر در نظام حقوقی ایران»، مجموعه مقالات همایش علمی-کاربردی جنبه‌های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدر، جلد اول، روزنامه رسمی.
کارداشیا، گیومر (1383) «اوردالی رودخانه در بین‌النهرین باستان»، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، در تاریخ حقوق کیفری بین‌النهرین؛ اول، تهران: سمت.
کیپنبرگ، ه. ج (1381) «قانون و تدوین قانون»، ترجمه حسین بادامچی، در تاریخ حقوق کیفری بین‌النهرین، اول، تهران: سمت.
گلدوزیان، ایرج (بی‌تا) حقوق کیفری تطبیقی؛ جلد اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
گیدنز، آنتونی (1377) پیامدهای مدرنیته؛ تهران، مرکز.
مارتینژ، رنه (1385) تاریخ حقوق کیفری در اروپا؛ ترجمه محمدرضا گودرزی بروجردی، دوم، تهران: مجد.
مقدسی، محمدباقر و فرجیها، محمد (1392) «ویژگی‌های سیاست کیفری عوام‌گرا؛ مطالعه تطبیق»، مطالعات حقوق تطبیقی، شماره دوم، پاییز و زمستان، صص 137-155.
مرادی، بهروز (1393) درآمدی به جامعه‌شناسی دین، اول، تهران: جامعه‌شناسان.
محمدی جورکویه، علی (1383) «نقد ساختار قانون مجازات اسلامی»، فقه و حقوق، سال اول، شماره 1، صص 150-166.
محسن، رهامی (1389) «عرفی شدن مجازات‌ها در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران»، علوم جنایی مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، سوم، تهران: سمت.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین، حبیب‌زاده، محمدجعفر و خالقی، ابوالفتح (1380) «حبس خانگی»، مدرس علوم انسانی، دوره پنجم، شماره چهارم، صص 141-218.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1381) عدالت ترمیمی، دیباچه مندرج در کتاب تاریخ اندیشه‌های کیفری، نوشته ژان پرادل، اول، تهران: سمت.
نصر، سید حسین (1380) معرفت و معنویت؛ ترجمه ان‌شاءالله رحمتی، اول، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
وایت، راب و فیونا هینز (1392) جرم و جرم‌شناسی، ترجمه علی سلیمی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1378) بایسته‌های فقه جزا، تهران: میزان.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1379) متن سخنرانی در همایش بین‌المللی علمی-کاربردی جنبه‌های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدر، اول، تهران: روزنامه رسمی کشور.
هادی‎‌تبار، اسماعیل و عادل علیپور (1393) «جرم‌زدایی از جرائم ولگردی و تکدی‌گری»، آموزه‌های حقوق کیفری، دوره 7، شماره 7، صص 127-146.
ب. عربی
حلى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن (1408 ه ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد چهارم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1377) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، 4 جلد، قم: مؤسسه اسماعیلیان، اول.
حسینی عمیدى، سید عمید الدین بن محمد اعرج (1416 ه ق) کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، 3 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی (1413 ه ق) مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1363) التعزیر، انواعه و ملحقاته، قم: موسسه نشر اسلامی.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1387) المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 8، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1407 ه ق) الخلاف، جلد 6، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، شهید اول محمد بن مکى (1410 ه ق) اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة؛ بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة.
منتظری، حسینعلی (1408 ه ق) دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدولۀ الاسلامیه، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
موحدی لنکرانى، محمد فاضل (1422 ه ق) تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام.
نورى، محدث، میرزا حسین (1408 ه ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 18 جلد، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.