نقد و ارزیابی نظریه «اشتراک معنوی عقود» در حقوق اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه سمنان

2 دانشجوی فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری

چکیده

نظریه اشتراک معنوی بر آن است که اگر عقدی نتیجه عقد دیگری را دربرداشت، آن عقدِ دیگر، در عالم واقع محقّق می‌شود ولو اینکه چنین قصدی نداشته باشند. در پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای به تجزیه و تحلیل نظریه مذکور پرداخته ایم. نظریه مذکور میان فقهای شیعه و اهل سنّت، مخالفان و موافقان جدّی دارد به طوری که در فقه شیعه، به‌نحو موردی مصادیقی از این نظریه دیده می‌شود ولی در فقه اهل سنّت، گستردگی مصادیق این نظریه زیاد است. به‌نظر می‌رسد باتوجه به این که نظریه مذکور از یک طرف، اراده متعاقدین را لحاظ نمی‌کند و همچنین از طرف دیگر، موجب آشفتگی در میان قراردادها می‌شود لذا باید به‌صورت جزئی و مصداقی با این نظریه برخورد کرد؛ بنابراین اگر در موردی نصّ قانونی وجود داشته باشد، نظریه اعمال می‌شود و در غیر این صورت، اراده متعاقدین ملاک خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critique and evaluation of the Theory of Spiritual Communion of Contracts in Islamic Law

نویسندگان [English]

  • hamid masjedsaraie 1
  • mahdi narimanpour 2
1 ph.d
2 Student of Jurisprudence and Private Law, Shahid Motahari University
چکیده [English]

The theory of spiritual communion is that if the contract bear a result of another contract, it is another contract in fact, even though the parties had not considered such intention. In the following research, we analyzed the theory by using descriptive-analytical method and according to the references cited. This theory has a serious disagreement among shia and sunni scholars. The shia scholars have accepted this theory as an instance, but the famous jurists of the sunni scholars have raised this theory as a general theory. According to the view that the theory doesn't considers intention of the parties and also, on the other hand, cause chaos among contracts; It seems necessary to treat it as a sentence and partly (not generally; Therefore, if there are legal texts, then intentions of the parties shall be the criterion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Communion
  • spirituality
  • contracts
  • text
  • will

مراجع

 
الف. فارسی
بیگدلی، سعید، مالکی، اعظم (1391) «جایگاه اراده ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 76، شماره 80، صص 89-119. 
شهیدی، مهدی (1398) تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: مجد.
کاتوزیان، ناصر (1394) قانون مدنی در نظم کنونی، تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1395) عقود معین، عطایا، تهران: گنج دانش.
 
ب. عربی
قرآن کریم.
آل بورنو، حمد صدقی بن أحمد (1424 ق) الوجیز فی إیضاح قواعد الفقه الکلیه، بیروت: موسسه الرساله.
آل بورنو، حمد صدقی بن أحمد بن محمد (1416 ق) موسوعه القواعد الفقهیه، بیروت: موسسه الرساله.
ابن رجب، زین‌الدین عبدالرحمن بن أحمد بن رجب بن الحسن (بی­تا) القواعد لابن رجب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن رشد قرطبی، محمد بن احمد (1425 ق) بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، قاهره: دار الحدیث.
ابن عابدین، محمد أمین بن عمر بن عبدالعزیز (1412 ق) ردّ المحتار على الدر المختار، بیروت: دارالفکر.
ابن قیّم جوزی، محمد بن ابی بکر (1411 ق) اعلام الموقّعین عن ربّ العالمین، تحقیق محمد عبدالسلام ابراهیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن مازَه، أبو المعالی محمود بن أحمد بن عبدالعزیز (1424 ق) المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی فقه الإمام أبی حنیفة رضی الله عنه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن نجیم، زین‌الدین (1419 ق) الأشباه و النظائر علی مذهب ابی الحنیفه النعمان، بیروت: دار­الکتب العلمیه.
بابرتی، محمد بن محمد بن محمود (بی­تا) العنایه شرح الهدایه، بی­جا.
بحرانی، یوسف بن احمد (1363 ش) الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، قم: موسسه النشر الاسلامی.
بیهقی، احمد بن الحسین (1424 ق) السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
سیوطی، جلال‌الدین (1411 ق) الأشباه و النظائر، بیروت، ج 1، چ 1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح (1417 ق) العناوین الفقهیه، قم: موسسه النشر الاسلامی.
حصنی، تقی­الدین (1418 ق) کتاب القواعد، ریاض: مکتبه الرشد.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف (1374 ق) مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: موسسه النشر الاسلامی.
حلّی (محقق)، جعفر بن حسن (1364 ق) المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداء (ع).
خلخالی، محمدمهدی (1385 ش) فقه الشیعه (الإجاره)، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
خویی، سید ابوالقاسم (1422 ق) المستند فی شرح العروه الوثقی، قم: موسسه احیاء آثارالامام الخوئی (ره).
الزحیلی، محمد (1427 ق) القواعد الفقهیه و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعه، دمشق: دارالفکر.
الزحیلی، وهبه (بی­تا) الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دار الفکر.
زرقاء، احمد (1409 ق) شرح القواعد الفقهیه، دمشق: دار القلم.
زرکشی، محمد بن عبد الله بن بهادر (1406 ق) المنثور فی القواعد الفقهیة، کویت: وزارة الأوقاف الکویتیه.
زیلعی، فخرالدین (1313 ق) تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشیة الشِّلْبِیِّ، قاهره: المطبعة الکبرى الأمیریه - بولاق.
سبکی، تاج‌الدین (1411 ق) الأشباه و النظائر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
سرخسی،  محمد بن أحمد بن أبی سهل (1414 ق) المبسوط، بیروت: دار المعرفة.
سعیده، اسعد (2014 م) آثار العرضیه للعقد الباطل، پایان‌نامه ارشد، جامعه اکلی محند اولحاج - البویره.
سفیان، سوالم (2018 م) «نظریه تحول العقد فی القانون المدنی الجزائری»، مجله دراسات و ابحاث، 31، صص 106-180.
سید مجاهد، محمد بن علی (1242) المناهل، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1413 ق) مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415 ق) المکاسب، قم: المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الأعظم الأنصاری، الأمانه العامه.
طباطبایی، سید علی بن محمد علی (1418 ق) ریاض المسائل فی بیان الدحکام بالدلائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1417 ق) العروه الوثقی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
طرابلسی، علاءالدین (بی­تا) معین الحکام فیما یتردّد بین الخصمین من الأحکام، بی­جا.
عبد الحمید، محمد حمد عبدالحمید، الباز، سیرین عیسی احمد (1433 ق) «قاعده العبره فی العقود بالمقاصد و المعانی لا بالألفاظ و المبانی»، مجله جامعه أم القری، عربستان، 55، صص 80 -130.
علم الهدی (سید مرتضی)، علی بن حسین (1415 ق) الإنتصار، قم: موسسه النشر الاسلامی.
فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1387 ق) إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، قم: اسماعیلیان.
قرافی، شهاب الدین أحمد بن إدریس بن عبد الرحمن المالکی (بی­تا) الفروق، بیروت: عالم الکتب.
کاسانی، علاء الدین (1406 ق) بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دارالکتب العلمیه.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر (بی­تا) کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، اصفهان: مهدوی.
کرکی (محقق)، علی بن حسین (1414 ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: موسسه آل البیت (علیهم السلام).
مجموعه من المولفین (1404 ق) الموسوعه الفقهیه الکویتیه، کویت: وزاره الأوقاف والشئون الإسلامیه.
موحدى لنکرانى، محمدفاضل (1430 ق) تفصیل الشریعه- کتاب الامر بالمعروف و النهى عن المنکر- کتاب الشفعه- کتاب الصلح‌، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
موسوی بجنوردی، سید حسن (1419 ق) القواعد الفقهیه، قم: نشر­الهادی.
مکارم شیرازی، ناصر (1426 ق) انوار الفقاهه - کتاب التجاره، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام‌.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (بی­تا) تقریرات البیع، چ 1، قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1387 ق) قوانین الاصول، تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیة.
نوری، حسین بن محمدتقی (1320 ق) مستدرک الوسائل، قم: موسسه آل البیت.
نووی، ابو ذکریا (بی­تا) المجموع شرح المهذب، دمشق: دار الفکر.
وحید بهبهانی، محمدباقر (1415 ق) الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار