بررسی تبدیل قصاص به دیه با فوت قاتل یا عدم دسترسی به وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی ،دانشگاه قم، قم ، ایران

چکیده

چکیده
حق اولیه اولیاء دم، در قتل عمدی مستوجب قصاص، قصاص قاتل است. اما اگر در فرایند استیفاء این حق قانونی و شرعی، موانعی دائمی(در نتیجه فوت) یا موقّت(در صورت فرار) ایجاد گردد؛ راجع به وجود و ماهیت حق ثانوی(دیه) متعلق به ولی دم و مسئول پرداخت آن، بین فقها اختلاف دیدگاه وجود دارد. به نظر گروهی، اقتضاء ادله شرعی قتل مستوجب قصاص، عدم امکان تعیین دیه در صورت تعذر قصاص در دو حالت فرار و فوت قاتل است. در مقابل گروهی نیز عقیده دارند؛ با ایجاد هرگونه مانع در استیفاء قصاص ولی دم می­تواند نسبت به اخذ دیه اقدام نماید. اما در این بین، بعضی از فقها با اتخاذ نظر بینابین عامل تعیین کننده را تقصیر یا عدم تقصیر قاتل  در مسیر استیفاء قصاص می­دانند. این نوشتار با بررسی جنبه­های مختلف رویکردهای سه­گانه، در نهایت به یک رویکرد تلفیقی ناشی از ادغام دیدگاه­های دوم و سوم رسیده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Transformation of Retaliation to Compensation In Case of Death of the Murderer or Lack of Access to His

نویسنده [English]

  • Adel Sarikhani
Associate professor of Criminal law and Criminology,University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Abstract
The primary right of blood heirs in the murder is retaliation .but if there was permanent or temporary obstacles in implementation of this right there is disagreement between scholars about nature of their second right .some believe that religious reason require we can not determine compensation .but some believe that once there was obstacle in implementation of retaliation  blood heirs can demand compensation .some scholars have an intermediate view that require neither full drop nor full confirmation of compensation .they say that criterion is fault murderer or lack of it in process of implementation of the punishment. Intellectual and religious foundation of this approaches show that the first approach is invalid.and we should accept consolidation of second and third approach.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Retaliation
  • Compensation
  • Transformation
  • death
  • Escape
منابع
الف. فارسی
بروجردی، سید حسین(1387). منابع فقه شیعه ج31. قم: انتشارات فرهنگ سبز.
صانعی، یوسف(1384). استفتائات قضایی. ج1. تهران: نشر میزان.
عوده، عبدالقادر(1390). بررسی تطبیقی حقوق جزای اسلامی وقوانین عرفی. ج3. (ترجمه دکتر حسن فرهودی نیا) تهران : شرکت بین المللی پژوهش ویاد آوران.
کابلى، محمد اسحاق فیاض(1426). رساله توضیح المسائل (فیاض). قم: انتشارات مجلسى.
میر حسینی، سید حسن(1387). سقوط قصاص. تهران: نشر میزان.
نجف‌آبادى،حسینعلىمنتظرى(بی­تا). رسالهاستفتائات (منتظرى).ج2. قم:نرم افزار فقهی اهل بیت.
 
ب. عربی:
آبی، فاضل حسن بن ابی طالب یوسفی(1417).کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفترانتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اصفهانی، مجلسی دوم، محمد بن باقر بن محمد تقی(1404). مراة العقول فی شرح اخبار آل الرسول.ج26.تهران: دار الکتب الاسلامیه.
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم(1405). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة.ج21. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
بروجردى، آقا حسین طباطبایى(1429).جامع أحادیث الشیعه. جلد31. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
تبریزى، جواد بن على(1426).تنقیح مبانی الأحکام - کتاب القصاص. قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها.
خوانسارى، سید احمد بن یوسف( 1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. ج7. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویى، سید ابو القاسم موسوى(1422). مبانی تکمله المنهاج.ج2 . قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
خویى، سید ابوالقاسم موسوى(1424).محاضرات فی المواریث. قم: مؤسسة السبطین (علیهمالسلام) العالمیة.
خویی، سیدابوالقاسم موسوی(بی تا) المستند فی شرح العروه الوثقی. قم:نرم افزار فقهی اهل بیت.
حائرى، سیدعلى­بنمحمدطباطبایى(1418). ریاضالمسائل.ج16. قم:مؤسسهآلالبیتعلیهمالسلام.
حسینی عاملی، سید جواد بن محمد.( 1419‌). مفتاح الکرامه. ج 16  قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه
حلی، (ابن ادریس). محمد بن منصور بن احمد (1410). السرائر الحاوی التحریر الفتاوى. ج3. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه
حلّى،جمالالدین،احمدبنمحمداسدى(1407). المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع. ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
حلّى، فخر المحققین. محمد بن حسن بن یوسف(1387).إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد4. قم: مؤسسه اسماعیلیان
حلّى، مقداد بن عبد الله سیورى(1403). نضد القواعد الفقهیه على مذهب الإمامیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى
حلی علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(1414). تذکره الفقهاء. ج14. قم: موسسه آل البیت
حلّى علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى(1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج7 . قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه
جزیرى، عبد الرحمن - غروى، سید محمد - یاسر مازح ( 1419). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، ج5.  بیروت: دار الثقلین
سبزوارى، سید عبد الأعلى (1413).مهذّب الأحکام (للسبزواری). ج‌28. قم: مؤسسه المنار
شهید ثانى، زین الدین بن على(1410).الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی- کلانتر). ج9. قم: کتابفروشى داورى
طوسی، ابوجعفرمحمد بن حسن(1400). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتب العربی
طوسى، ابو جعفر. محمد بن حسن(1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. ج3. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة
عاملی حر، محمد حسن(1409). وسائل الشیعه. ج29. قم: موسسه آل البیت
عاملى، کرکى. محقق ثانى. على بن حسین (1414)جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج5.قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام
قمّى،سیدصادقحسینىروحانى(بی تا).منهاجالصالحین (للروحانی).ج3.قم: نرم افزار فقهی اهل بیت
کاشانی، حاج آقا رضا مدنی(1410).کتاب القصاص للفقهاء والخواص. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین علمیه
کاشانى،فیض.محمدمحسن ابن شاه مرتضى(1406). الوافی.ج16.کتابخانه امام امیرالمؤمنی علی علیه السلام،اصفهان: اول
کلینى، ابوجعفر، محمدبن یعقوب.( 1407).الکافی. ج7.تهران: دارالکتب الإسلامیة
گیلانى شفتى، سید محمد باقر(1427). مقاله فی تحقیق إقامة الحدود فی هذه الأعصار. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم
لنکرانى، محمد فاضل موحدى.(1418). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله الدیات. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام
مرعشی نجفی، سید شهاب ا لدین (1410). القصاص علی ضوءالقرآن و السنه. جلد اول ودوم. قم : انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی
مروارید، علی اصغر(1998). القصاص والدیات. ج5. بیروت: انتشارات دارالتراث
مغنیه، محمد جواد(1421). فقه الإمام الصادق علیه السلام. جلد6. قم: مؤسسه انصاریان
نجفی، محمد حسین(1404)جواهر الکلام فی شرح شرائع السلام. ج42. بیروت:دار احیاء التراث العربی
نجف آبادی، حسین علی منتظری(1409). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. ج7.  مترجم محمود صلواتی. قم: موسسه کیهان