واکاوی فقهی حقوقی أخذ حقّ الوکاله در دفاع از ادّعای ناحق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

10.22099/jls.2022.40036.4312

چکیده

از مسائل مهمی که به صورت جدّی در محافل حقوقی و محاکم قضایی مطرح می‏شود، درستی یا نادرستی اخذ حق الوکاله وکلا، در صورت دفاع از مدعای ناحق از منظر فقه و حقوق می‏باشد. آنچه در جستار پیش‏رو مورد واکاوی قرار گرفته است، این مطلب است که آیا وکالت در دفاع از ادّعای باطل و حقّ الوکاله ناشی از آن مشروع است؟ فقهای امامیّه در خصوص حرمت آن متفق الرأی هستند. با این توضیح که، در فقه و حقوق از چندین منظر - هم از ناحیه عقد وکالت و هم از ناحیه حق الوکاله- می‌توان قائل به حرمت شد. این پژوهش بر اساس روش تحلیلی- توصیفی به این مسأله پرداخته و پس از بیان نظرات و تبیین آراء فقها، چنین نتیجه شد که پذیرش وکالت برای دفاع از مدعای ناحق باطل و اخذ حق الوکاله آن حرام است؛ زیرا مصداق بارز أکل مال به باطل و إعانت بر اثم است. لذا شایسته است، قانونگذار با وضع مادّه‌ی واحده‏ای مسلّم، منع قانونی در این خصوص را اعمال نماید و قانون متناسب با مسئله تصویب گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Legal jurisprudential analysis of obtaining the right of proxy in defense of unjust claims

نویسندگان [English]

  • mansoor gharibpoor 2
  • najmeh zakikhani 3
2 Department of Theology, Faculty of Humanities, Yasouj University, Yasouj, Iran
3 PhD Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

One of the important issues that is seriously raised in legal circles and courts is the correctness or incorrectness of obtaining the right of attorneys, in case of defending the unjust claim from the perspective of jurisprudence and law. What has been examined in the present paper is whether the power of attorney is legitimate in defending the false claim and the right of attorney arising from it? Imami jurists agree on its sanctity. With this explanation, in jurisprudence and law, it can be respected from several perspectives - both in terms of power of attorney and in terms of power of attorney. This research has dealt with this issue based on the analytical-descriptive method and after expressing the opinions and explaining the opinions of the jurists, it was concluded that accepting a power of attorney to defend a false claim and obtaining a power of attorney is forbidden; Because the obvious example is the possession of property in vain and the protection of sin. Therefore, it is appropriate for the legislator to impose a legal prohibition in this regard by enacting a single definite article, and the law should be approved in accordance with the issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Advocacy
  • Advocacy wages
  • False claims
  • legitimation
الف. فارسی
امامى، حسن (بی­تا) حقوق مدنى، ج 1، ج 2، ج 4، چ 1، تهران: انتشارات اسلامیة.
تبریزى، جواد بن على (بی­تا) استفتاءات جدید، ج 2، چ 1، قم: بی­نا.
دهخدا، علی‌اکبر (1330) لغت­نامه، ج 18، تهران: سازمان لغت‌نامه.
دیانی، عبدالرسول (1397) «اعتبار تعهد پرداخت حق الوکاله از محکوم ٌبه»، نشریه حقوق دادگستری، دوره82، شماره 103، صص 75 -98.
رشتى، عبدالحسین (1370) شرح کفایة الأصول، ج 2،  چ 1، نجف اشرف: مطبعه الحیدریه النجف.
صفری، ناهید، جهانشاهی، آرتین (1399) «حق الوکاله های احتمالی و مشروط»، مطالعات حقوقی، دوره دوازدهم، شماره 2، صص 163- 194.
طاهرى، حبیب‌الله (1418 ق) حقوق مدنى، ج 2، چ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فیض مهدوی، محمدرضا (1351) «وظایف وکیل دادگستری»، نشریه کانون وکلا، دوره 1، شماره 120، صص 15-36.
قرشى، على اکبر (1412 ق) قاموس قرآن، ج 4، چ 6، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
لارى، عبد الحسین (1418 ق) مجموعه مقالات، چ 1، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة.
مرعشی شوشترى، محمدحسن (1427 ق) دیدگاه‌هاى نو در حقوق، ج 2، چ 2، تهران: نشر میزان.
مکارم شیرازى، ناصر (بی­تا) ربا و بانکدارى اسلامى، چ 1، قم، بی­نا.
مکارم شیرازى، ناصر (1427 ق) استفتاءات جدید، ج 1، چ 2، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
موسوی بجنوردى، محمد بن حسن (1401 ق) قواعد فقهیه، ج 2، چ 3، تهران: مؤسسه عروج.
هاشمی شاهرودى، محمود (1426 ق) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج 2، چ 1، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
یزدانیان، علیرضا (1397) «قلمرو تعهدات و مسئولیت مدنی موکل و وکیل ناشی از فعل شخصی و فعل غیر در مقابل یکدیگر و اشخاص ثالث در فقه و  حقوق فرانسه»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 5، شماره 2، صص 171- 200.
 
ب. عربی
ابن منظور، ابوالفضل (1414 ق) لسان العرب،  ج 14، چ 3، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
اردبیلى، احمد بن محمد (1403 ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چ 1 قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلى، احمد بن محمد (بی­تا) زبدة البیان فی أحکام القرآن، چ 1، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
اصفهانى، مجلسى دوم، محمد باقر بن محمد تقى (1410 ق) بحار الأنوار، ج 100، چ 1، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
انصاری، مرتضى بن محمد امین (1411 ق) کتاب المکاسب (ط - القدیمة)، ج 1، ج 2، ج 4، ج 5، چ 1، قم: منشورات دار الذخائر.
بحرانى، آل عصفور، حسین بن محمد (1421 ق) سداد العباد و رشاد العباد، چ 1، قم: کتابفروشى محلاتى.
جوادی آملى، عبد الله (1404 ق) خمس رسائل، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حرعاملى، محمد بن حسن (1409 ق) وسائل الشیعة، ج 17، ج 7، چ 1، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حسینی حائرى، کاظم (1423 ق) فقه العقود، ج 2، چ 2، قم: مجمع اندیشه اسلامى.
حسینی شیرازى، صادق (1426 ق) بیان الفقه فی شرح العروة الوثقى، ج 4، چ 2، قم: دارالأنصار.
حلى، سید ابن طاووس، رضى الدین على (1409 ق) فتح الأبواب، چ 1، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر (1420 ق) تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، ج 3،  چ 1، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
حلى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن (1408 ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 3، چ 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن (1418 ق) المختصر النافع فی فقه الإمامیة، ج 1، چ 6، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
حلى، مقداد بن عبد اللّه سیورى (1404 ق) التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج 2، چ 1، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره.
حلى، مقداد بن عبد اللّه سیورى (بی­تا) کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه بخشایشى، عبد الرحیم عقیقى، ج 2، چ 1، قم: پاساژ قدس پلاک 111.
حمیرى، نشوان بن سعید (1420 ق) شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج 5، چ 1، بیروت: دار الفکر المعاصر.
خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405 ق) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، ج 3، چ 1، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
روحانی قمى، صادق (1412 ق) فقه الصادق علیه السلام، ج 4، ج 7، چ 1، قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام.
روحانی قمى، محمد (1419 ق) المرتقى إلى الفقه الأرقى - کتاب الحج، ج 2، چ 1، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دار الجلی).
سبزوارى، عبد الأعلى (1413 ق) مهذّب الأحکام، ج 1، چ 4، قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله.
شریف مرتضى، على بن حسین (1405 ق) رسائل الشریف المرتضى، ج 2، چ 1، قم: دار القرآن الکریم.
شیرازى، میرزا محمد تقى (1412 ق) حاشیة المکاسب، ج 1، چ 1، قم: منشورات الشریف الرضی.
صدر، محمد (1420 ق) ما وراء الفقه، ج 3، ج 6، چ 1، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
طرابلسى، ابن براج، قاضى، عبد العزیز (1406 ق) المهذب، ج 1، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1414 ق) الرسائل العشر، چ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على (1413 ق) مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج 12، چ 1، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین (1409 ق) رسائل، ج 1، چ 1، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامى.
عراقى، ضیاءالدین (1411 ق) منهاج الأصول، چ 1، بیروت: دارالبلاغه.
قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن (1430 ق) القوانین المحکمة فی الأصول (طبع جدید)، ج 2، چ 1، احیاء الکتب الاسلامیه، قم.
قمى، محمد مؤمن (1415 ق) کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مرتضوی لنگرودى، محمد حسن (1412 ق) الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید، ج 2، چ 1، قم: مؤسسه انصاریان.
مکارم شیرازى، ناصر (1424 ق) کتاب النکاح، ج 4، چ 1، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
مکارم شیرازى، ناصر (1426 ق) أنوار الفقاهة - کتاب التجارة، چ 1، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
منتظری نجف‌آبادى، حسین على (1409 ق) کتاب الزکاة، ج 3، چ 2، قم: مرکز جهانى مطالعات اسلامى.
منتظری نجف‌آبادى، حسین على (1415 ق) دراسات فی المکاسب المحرمة، ج 2، چ 1، قم: نشر تفکر.
موحدی لنکرانى، محمد فاضل (1416 ق) القواعد الفقهیة، چ 1، قم: چاپخانه مهر.
موسوی اردبیلى، سید عبد الکریم (1414 ق) فقه الشرکة و کتاب التأمین،  چ 1، قم: منشورات مکتبة أمیر المؤمنین - دار العلم مفید رحمه الله.
موسوی خمینى، روح اللّه (1415 ق) المکاسب المحرمة، ج 1، ج 2، چ 1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
موسوی خمینى، روح اللّه (1421 ق) کتاب البیع، ج 1، چ 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
موسوی خمینى، روح اللّه (1424 ق) توضیح المسائل (محشّى - امام خمینى)، ج 2، چ 8، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوی خمینى، مصطفى (1418 ق) دروس الأعلام و نقدها، چ 1، تهران: مؤسسه تنظیم  نشر آثار امام خمینى قدس سره.
موسوی خویى، ابو القاسم (1418 ق) التنقیح فی شرح العروة الوثقى، چ 1، قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى.
موسوی ­خویى، ابوالقاسم (بی­تا) مصباح‌الفقاهه (المکاسب)، ج 1 و ج 3، چ 1، بی­نا.
موسوی قزوینى، على (1424 ق) ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج 2، چ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفى، کاشف الغطاء، احمد بن على بن محمد رضا (1423 ق) سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات، ج 3، ج 4، چ 1، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
نجفى، محمد حسن (1404 ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 22، ج 42، چ 7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى (1417 ق) عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چ 1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
نراقى، مولى محمد بن احمد (1422 ق) مشارق الأحکام، چ 2، قم: کنگره نراقیین ملا مهدى و ملا احمد.
هاشمی شاهرودی، محمود (بی­تا) مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، جمعی از مؤلفان، ج 8، چ 1، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
هاشمی شاهرودی، محمود (1417 ق) معجم فقه الجواهر، (جمعی از پژوهشگران)، ج 5، چ 1، بیروت: الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع.
هاشمی شاهرودی، محمود، (1423 ق) موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، (جمعى از پژوهشگران)، ج 11 و ج 1، چ 1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
واسطى زبیدى، حنفى، محب الدین، محمد مرتضى حسینى (1414) تاج العروس من جواهر القاموس، ج 14، چ 1، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.