قابلیت اثباتی شهادت بر اقرار در دعوای کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

حقوق جزا و جرم شناسی دانشیار، دانشگاه قم

10.22099/jls.2022.39094.4172

چکیده

اگر طرف دعوای کیفری خارج از محضر قاضی به موضوعی اقرار نماید و گواهان بر آن شهادت دهند، ممکن است در اعتبار اثباتی چنین شهادتی مناقشه شود.به جز حنفیه سایر فقها عمدتاً بر اعتبار اقرار غیرقضایی که گواهان بر آن شهادت داده‌اند نظر داده‌اند موضعی که در اغلب نظام‌های کیفری کشورهای مسلمان نیز پذیرفته شده . لکن برخی از کشورها اعم از آن که دارای نظام ادله قانونی یا معنوی باشند، تنها اقرار قضایی را قابل استناد می‌دانند.
قانون مجازات اسلامی در ماده 218 تنها در حدود قضایی بودنِ اقرار را لازم دانسته، لکن ماده 119 قانون آیین دادرسی کیفری این ضابطه را به مطلق دعاوی تسری داده است. در تحقیق حاضر با روشی تحلیلی توصیفی مبانی فقهی کاویده شده و مشخص می‌گردد چنین شرطی مستظهر بر دلایل متقنی نبوده، اقتضای اطلاق قاعده اقرار و ارتکاز عقلا اعتبار اقراری است که با شهادت گواهان ثابت می‌شود و روایاتی نیز که متضمن قید «عند الامام» هستند عمدتاً اشکالاتی دارند که استنادپذیریِ آنها را دشوار می سازد، افزون بر آن احتمال آن که قید ناظر بر اثبات حد در محضر معصوم بوده و یا بتوان آن را حمل بر تقیه نمود منتفی نیست، با فرض التزام به چنین شرطی می‌بایست آن را به حد زنا و یا نهایتاً مطلق حدود منصرف نمود لذا شهادت بر اقرار در سایر دعاوی مانعی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The evidentiary value of testimony on confession In criminal cases

نویسنده [English]

  • Ruhollah Akrami
Criminal Law and Criminology, Associate Professor, Qom University
چکیده [English]

If a party to a criminal case confesses to a matter outside the presence of a judge and the witnesses testify to the confession, the evidentiary value of such testimony may be challenged. In Islamic jurisprudence, with exception of the Hanafi , others have mainly commented on the validity of the non-judicial confession testified by the witnesses, a position that has also been accepted in most of the penal systems of Muslim countries;
Article 218 of Islamic Penal Code stipulates that confession to a judge is required only for Hodoud, but Article 119 of Code of Criminal Procedure extends this rule to absolute litigation. In the present study, with a descriptive analytical method, the jurisprudential principles of the subject have been explored and it is clear that such a condition has not been supported by strong reasons and the result of Applicability the rule of confession and Rationalist's fixed Way is the validity of the confession which is proved by the testimony of witnesses. the narrations which contain the condition of confession "in the presence of the Imam" also contain mainly defects which distort their validity. In addition, the possibility that the said condition is related to the proof of hadd in the presence of the Infallible Imam or that it can be carried on taqiyyah is not ruled out.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal confession
  • testimony on confession
  • non-judicial confession
  • proof of criminal case
  • Islamic jurisprudence
الف. فارسی
اداره کل آموزش دادگستری (1362)، پاسخ و سؤالات از کمیسیون استفتائات و مشاورین حقوقی شورای عالی قضایی، ج 1، تهران: وزارت دادگستری، تهران.
اراکی، محمدعلی (1373)، استفتائات، قم: نشر معروف.
اکرمی، روح‌الله (1400)، «بازتاب فقه در قوانین مجازات کشورهای شافعی مذهب؛ مطالعه موردی اندونزی، برونئی، مالزی و یمن»، فصلنامه مطالعات حقوقی معاصر، سال دوازدهم، شماره 23، صص 53-29.
پژوهشکده شورای نگهبان (1397)، مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 برگرفته از مشروح مذاکرات شورای نگهبان، تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381)، دایره المعارف علوم اسلامی قضایی، ج 2، تهران: انتشارات گنج دانش.
حاجی ده­آبادی، احمد (1392)، «عدم اعتبار اقرار غیرقضایی در امور کیفری»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 39، صص 140-113.
خالقی، علی (1396)، آیین دادرسی کیفری، ج 2، تهران: انتشارات شهر دانش.
زراعت، عباس و حاجی­زاده، حمیدرضا (1390)، ادله اثبات دعوا، کاشان: قانون­مدار.
سبحانی، جعفر (1390)، تقریرات خارج فقه حدود و تعزیرات، قابل دسترس در:
 https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/90/900810/.
شبیری زنجانی، سید موسی (1380)، تقریرات نکاح، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
عابدی، احمدرضا (1398)، آیین دادرسی کیفری، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
محقق داماد، سید مصطفی (1398)، قواعد فقه قضایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (1373)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق کیفری اسلام، ج 1، تهران: نشر میزان.
معاونت آموزش قوه قضاییه (1384)، مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری، ج 6، قم: نشر قضا.
مکارم شیرازی، ناصر (1380)، استفتاءات جدید، ج 3، قم: مدرسه امام على بن أبى­طالب علیه­السلام.
مؤسسه قضا (1390)، گنجینه استفتائات قضایی، نسخه 2.
نراقی، احمد (1422 ق)، رسائل و مسائل، ج 1، قم: انتشارات کنگره نراقیین.
 
ب. عربی
ابن ادریس حلی، محمد (1410 ق)، السرائر، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز (1406 ق)، المهذب، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن عابدین دمشقی، محمدامین (1412 ق)، رد المحتار علی الدر المختار، ج 6، بیروت: دارالفکر.
ابن عرفه دسوقی، شمس­الدین محمد (بی­تا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج 4، بی­جا: دار إحیاء الکتب العربیه.
ابن قدامه مقدسی، موفق­الدین عبدالله (2004 م)، المغنی، بیروت: بیت­الافکار الدولیه.
ابن قطان حلی، شمس­الدین محمد (1424 ق)، معالم­الدین فی فقه آل یاسین، ج 2، قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.
ابن ماجه ربعی، محمد (1430 ق)، سنن إبن ماجه، ج 3، بی­جا: دار الرساله.
ابن نجیم مصری، زین­الدین (بی­تا)، بحر الرائق، ج 5، بیروت: شرکه علاء­الدین.
أبوعامر، محمد زکی (بی­تا)، الاثبات فی المواد الجنائیه، اسکندریه: الفنیه للطباعه و النشر.
اردبیلی (مقدس)، أحمد (1403 ق)، مجمع الفائده و البرهان، ج 14-13، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اصفهانی (فاضل)، بهاء­الدین محمد (1416 ق)، کشف­اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج 11 و 10 و 8، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
أمات، محمد محمود (2015 م)، تجریم المخدرات فی التشریع الإسلامی و القانون الموریتانی، ریاض: جامعه نایف العربیه.
انصاری، مرتضی (1415 ق)، القضاء و الشهادات، قم: انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بخاری، محمد (1422 ق)، صحیح البخاری، ج 3، بیروت: دار الطوق النجاه.
بهوتی، منصور (2009 م)، کشاف القناع، ج 6، بیروت: دارالکتب العلمیه.
تبریزی، میرزا جواد (بی­تا)، اُسس القضاء و الشهاده، قم: انتشارات دفتر معظم­له.
تبریزی، میرزا جواد (1426 ق)، تنقیح مبانی­الأحکام: کتاب القصاص، قم: دار الصدیقه الشهیده سلام­الله­علیها.
تبریزی، میرزا جواد (1416 ق)، صراه النجاه فی اجوبه الاستفتائات، ج 1، قم: نشر المنتخب.
جبعی عاملی (شهیدثانی)، زین الدین (1413 ق)، مسالک­الأفهام، ج 15-14، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
حسینی حائری، سیدکاظم (1415 ق)، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم: مجمع اندیشه اسلامى.
حسینی عاملی، سیدجواد (1419 ق)، مفتاح­الکرامه، ج 11، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی (علامه)، أبی­منصور حسن (1410 ق)، إرشاد الأذهان، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی (علامه)، أبی­منصور حسن (1420 ق)، تحریرالأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، ج 5-4، قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.
حلی (علامه)، أبی­منصور حسن (1414 ق)، تذکره الفقهاء، ج 15، قم: مؤسسه آل­البیت علیهم­السلام.
حلی (علامه)، أبی­منصور حسن (1413 ق)، مختلف­الشیعه فی أحکام الشریعه، ج 9 و 8 و 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی (محقق)، أبی­القاسم جعفر (1408 ق)، شرائع­الاسلام، ج 4، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خزاعی، محمود شمس­الدین (2003 م)، مفهوم الاقرار عند الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلمیه.
خوانساری، سید احمد (1405 ق)، جامع­المدارک، ج 7، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
رملی، شمس­الدین محمد (1404 ق)، نهایه المحتاج، ج 7، بیروت: دارالفکر.
زحیلی، وهبه (1405 ق)، الفقه الإسلامی و أدلته، ج 6، دمشق: دارالفکر.
زرقانی، عبدالباقی (2002 م)، شرح الزرقانی علی مختصر سیدی خلیل، ج 8، بیروت: دارالکتب العلمیه.
سامی آل معجون، خلود (1413 ق)، إثبات جریمه الزنا بین الشریعه و القانون، ریاض: دارالنشر بالمرکز العربی للدراسات الأمنیه و التدریب.
سبزواری، سید عبدالاعلی (1413 ق)، مهذب­الأحکام، ج 28 و 25، قم: مؤسسه المنار.
سبزواری (محقق)، محمدباقر (1423 ق)، کفایه­الأحکام، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
سیوطی رحیبانی، مصطفی (1415 ق)، مطالب أولی النهی، ج 6، بی­جا: المکتب الاسلامی.
شربینی، شمس­الدین محمد (2018)، مغنی المحتاج، ج 4، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طوسی، أبوجعفر محمد (1407 ق)، تهذیب الأحکام، ج 10، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، أبوجعفر محمد (1408 ق)، کتاب الخلاف، ج 8 و 5، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، أبوجعفر محمد (1387 ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج 8 و 5، تهران: المکتبه المرتضویه.
عاملی (شیخ حر)، محمد بن حسن (1409 ق)، وسائل­الشیعه، ج 28، قم: مؤسسه آل­البیت علیهم­السلام.
عبدالمنعم حسونه، بدریه (2000 م)، شرح قانون الاثبات الاسلامی السودانی و تطبیقاته القضائیه، ریاض: اکادیمیه نایف العربیه للعلوم الامنیه.
فاضل لنکرانی، محمد (1422 ق)، تفصیل الشریعه: الحدود، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم­السلام.
فاضل لنکرانی، محمد (1421 ق)، تفصیل الشریعه: القصاص، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم­السلام.
فخرالمحققین حلی، محمد (1387 ق)، ایضاح­الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج 4، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیاض کابلی، محمد اسحاق (1378)، منهاج­الصالحین، ج 3، قم: مکتب آیت­الله فیاض.
کاشانی، علاء­الدین (2003 م)، بدائع­الصنائع، ج 9، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ماوردی، أبوالحسن علی (1419 ق)، الحاوی الکبیر، ج 13، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجاهد طباطبایی، سیدمحمد (بی­تا)، کتاب المناهل، قم: مؤسسه آل­البیت علیهم­السلام.
مدنی کاشانی، آقارضا (1410 ق)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
مرعشی نجفی، سید شهاب­الدین (1415 ق)، القصاص على ضوء القرآن و السنه، ج 2، قم: کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفى.
مکارم شیرازی، ناصر (1418 ق)، أنوارالفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، ج 1، قم: انتشارات مدرسه امام على بن أبى­طالب علیه­السلام.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1427 ق)، فقه الحدود و التعزیرات، ج 3 و 2، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
موسوی خمینی، سیدروح­الله (بی­تا)، تحریرالوسیله، ج 2، قم: دارالعلم.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1422 ق)، مبانی تکمله­المنهاج، ج 42، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412 ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج 3 و 1، قم: دارالقرآن الکریم.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1405 ق)، کتاب الشهادات، قم: انتشارات میلانی.
نجفی، محمد حسن (1404 ق)، جواهرالکلام، ج 41 و 35، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی کاشف­الغطاء، احمد (1423 ق)، سفینه­النجاه و مشکاه الهدی و مصباح السعادات، ج 3، نجف: مؤسسه کاشف­الغطاء.
 
ج. انگلیسی
Council of Islamic Ideology (2006), Interim Report on Hudood Ordinance 1979, Islamabad: Council of Islamic Ideology.
Mabrur, Aharis and Muhammad, Rusjdi Ali and Din, Mohd (2017), “Hudud Conception in Islamic Criminal Canon of Aceh-Indonesia and Brunei Darussalam”, Kanun: Jurnal Ilmu Hukum, Vol. 19, No. 1, pp. 19-44.