قابلیت مطالبه منافع ناشی از طمع‌ورزی در قرارداد: مطالعه‌ای در حقوق امریکا و ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشگاه شیراز و وکیل پایه یک دادگستری

2 هیات علمی دانشگاه شیراز

چکیده

نقض قراردادها و خساراتی که ناقض باید پرداخت کند از مباحث مهم اجرای قراردادها است. یکی از موارد نقض جایی است که ناقض برای دریافت سود بیشتر، قرارداد نخست را در کنار پرداخت خسارت نقض کرده و اقدام به انعقاد قرارداد دوم می‌کند که نوعی از طمع‌ورزی یا فرصت‌طلبی است. مسئله اصلی مقاله حاضر بررسی ماهیت و مبانی «استرداد منافع ناشی از طمع‌ورزی» در حقوق ایالات‌متحده امریکا و بررسی مبانی احتمالی آن در حقوق ایران و فقه امامیه و همچنین تأثیر آن بر پایبندی طرفین به قراردادها و پیشگیری از نقض کارآمد قراردادها است. این مقاله نشان می‌دهد چگونه رویه قضایی امریکا با هدف پیشگیری از نقض تعهدات، به قابلیت مطالبه منافع حاصل از فرصت‌طلبی گرایش پیدا کرده است و ادعا شده این شیوه در کنار سه روش دیگر جبران خسارت (اعاده‌ای- اتکایی و قابل‌انتظار) در بازارهای دارای نوسان دائمی و اقتصادهایی که دارای تورم نهادینه هستند، مطلوبیت دارد. مبانی توجیه‌کننده این شیوه اخلاق، کارآمدی، عدالت اصلاحی و نظریه دارا شدن ناعادلانه است. استناد به نظریه دارا شدن ناعادلانه، مورد تردید است. در فقه و حقوق ایران می‌توان با استناد به ‌قاعده نفی اختلال نظام این نوع مطالبه‌ منافع ناشی از نقض قرارداد را مورد پذیرش قرار داد اما قاعده اکل مال به باطل در این مورد کارایی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The ability to claim disgorgement in contract in United States law and its status in Iranian law

نویسندگان [English]

  • mehdi sokhanvar 1
  • mohamadali khorsandian 2
1 phd student university of shiraz and lawyer
2 professor at shiraz university
چکیده [English]

breach of contracts and damages which violate the violation is one of the most important issues in the implementation of contracts. One of the cases is the violation of a breach that violates the first contract on the side of the payment of the damages and gives the second contract a type of opportunism or opportunism. the main issue of this paper is investigating the nature and principles of \" restitution of the interests caused by disgorgment in the rights of the united states and investigating its possible bases in iranian law and shiite jurisprudence as well as its effect on the commitment to contracts and to prevent effective contract violations. The article shows how the American justice policy is intended to prevent opportunism with the aim of preventing breach of obligations, which is alleged to be in compliance with the other three methods of compensation for damages in markets with stable fluctuations and economies that have underlying inflation. basics explain this method: ethics, efficiency, corrective justice, and unjust theory. as stated in iranian law and imami jurisprudence, it is questionable to rely on the theory of having an unfair ownership, but it can be confirmed by citing the rule of rejection of system disorders in certain conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • disgorgment
  • the promise of fulfilment of contract
  • effective breach of contract
  • damages
  • breach of obligation

الف. فارسی

اخوان کاظمی، بهرام (1397) «نگرشی تطبیقی به مفهوم عدالت در فلسفه سیاسی افلاطون و ارسطو»، مطالعات حقوقی، دوره 10، شماره 3، صص 1-27.
انصاری، علی، مبین، حجت (1390) «نظریه قابلیت انتساب در حقوق مسؤولیت مدنی مطالعه تطبیقی در فقه امامیه و حقوق فرانسه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 15، شماره 1، بهار، صص1-21.
انصاری، مهدی (1390) «نقض کارآمد قرارداد از دیدگاه مکتب تحلیل اقتصادی حقوق»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره 41، شماره 1، صص 1- 22.
باریکلو، علیرضا (1385) مسئولیت مدنی، تهران: میزان.
تقی‌زاده؛ ابراهیم، خسروی فارسانی؛ علی، موسی پور، میثم (1391) «ماهیت و آثار خسارت تنبیهی در حقوق کامن لا»، دانش حقوق مدنی، دوره 1، شماره 1، صص 49-60.
جبار گلباغی ماسوله، سید علی (1378) درآمدی بر عرف، تهـران: دفتـر تبلیغـات اسلامی.
حسینی مدرس، سید مهدی، گلشنی، عصمت (1392) «طریق جبرانی پرداخت خسارت نقض تعهدات قراردادی در حقوق انگلستان و طرح آن در حقوق ایران»، دانش حقوق مدنی، سال دوم، شماره دوم، صص 29-30.
خورسندیان، محمدعلی و شراعی، الهام (1395) قاعده نفی اختلال نظام در گستره حقوق خصوصی اسلام، تهران: انتشارات گسترش رایانه، چاپ اول.
خورسندیان، محمدعلی و محمدی بصیر، فرهاد (1396) «الزام به اجرای عین تعهدات قراردادی در حقوق ایران در مقایسه با اسناد نوین حقوق خصوصی»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره 79 و 80، پاییز و زمستان، صص 21 - 54
ره‌پیک، حسن (1388) تقریرات درس مسئولیت مدنی، مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده علوم قضایی.
ره‌پیک، حسین (1376) الزامات بدون قرارداد، تهران: موسسه اطلاعات، چاپ اول.
الشریف، محمد مهدی (1396) «سهم اشراق و استدلال در فرایند دادرسی»، مطالعات حقوقی، دوره 9، شماره 1، صص 1-30.
صادقی، مرضیه (۱۳۸۱) «عدالت به‌ عنوان فضیلت نفس»، پژوهش‌های فلسفی – کلامی، شماره ۱۳ و ۱۴، صص 68-58.
صفایی، سید حسین- رحیمی، حبیب اله (1390) مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران: انتشارات سمت.
قاسم‌زاده، سید مرتضی (1390) الزام ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ نهم، تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1384) مسئولیت ناشی از عیب تولید، تهران: دانشگاه تهران: چاپ دوم.
کاتوزیان، ناصر (1382) الزام های خارج از قرارداد، ضمان قهری، ج 2، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مبلغی، احمد (1383) «نگاهی تاریخی و تحلیلی به قواعد فقهی نبوی»، فقه اهل‌بیت، 39 و 40، صص 180-164.
مرتضوی، عبدالمجید، ابراهیمی، حسین (1390) «قاعده دارا شدن غیرعادلانه در حقوق ایران و کامن‌لا»، وکیل مدافع - کانون وکلای دادگستری خراسان، دوره 1، شماره 2، صص 29-14.
مقصودی پاشاکی، رضا (1388) مطالعه تطبیقی وجه التزام، رساله دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق.
نعمت‌اللهی، اسماعیل (1397) «منافع سه‌گانه در خسارت‌های قراردادی»، پژوهش های حقوق تطبیقی، دوره بیست و دوم، شماره 3، صص 189-163.
نوبهار، رحیم (1388) «قاعده‌ای به نام حفظ نظام و معنای فقهی و دینی آن»، روزنامه اطلاعات، شماره 24544.
وحیدی فردوسی، عبدالهادی و حدادی، شهرزاد (1397) «خسارات حداقلی: مانعی برای توسعه نظام خود اجرای قراردادها در حقوق ایران»، مجله تحقیقات حقوقی، زمستان، شماره 84، صص 190-165.
 
ب. عربی
ابن فارس بن زکریا، ابی الحسن احمد (1404) معجم المقاییس اللغه، ج 1، تحقیق و ضبط: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
اردبیلی مقدس، احمدبن‌محمد (1403) مجمع‌الفائده و البرهان، ج 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
انصاری، شیخ مرتضی (بی‌تا) فرائدالاصول، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
انصاری، شیخ مرتضی (1415) مکاسب، ج 3، قم: کنگره جهانی شیخ انصاری.
بهبهانی وحید، محمدباقر (1417) حاشیه مجمع‌الفائده، قم: موسسه العلامه الوحید.
حلی فخرالمحققین، محمدبن‌حسن (1387 ه.ق.) ایضاح‌الفوائد، ج 3، قم: اسماعیلیان.
 حمد شراره، عبدالجبار (1395) احکام الغصب فی الفقه الاسلامی، بیروت: دارالتربیه.
خمینی، سیدروح اله‌الموسوی (1421) البیع، ج 4، تهران: موسسه تنظیم آثار.
خمینی، سیدروح‌اله‌ الموسوی (1415) المکاسب المحرمه، ج 2، قم: موسسه تنظیم آثار.
خوئی، سیدابوالقاسم (1409) مبانی‌العروه، ج 2 قم: مدرسه دارالعلم.
شیرازی، محمدتقی (1412) حاشیه‌المکاسب، ج 1، قم: منشورات ‌الشریف‌الرضی.
       فخر الدین ابن محمد، طریحی (بی‌تا) مجمع البحرین، تحقیق: محمد کاظم الطریحی، ج 5، قم، انتشارات زاهدی.
طباطبایی حکیم، سیدمحمدکاظم (1409) عروه‌الوثقی، ج 2، بیروت: الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
طباطبایی، محمد حسین (1417) المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، قم: موسسه نشر اسلامی.
مجاهد، سیدمحمد (1296) مفاتیح‌الاصول، قم: آل‌البیت.
مجلسی، محمد تقی (1406) روضه المتقین فی شرح من لایحضر الفقیه، ج 6، قم: موسسه فرهنگی اسلامی.
مکارم‌شیرازی، ناصر (1411) القواعد الفقهیه، ج 2، قم: مدرسه امیرالمومنین، چاپ سوم.
 موسوی خمینی، روح اله (1410) کتاب البیع، ج 1، قم: موسسه اسماعیلیان.
نجفی، محمدحسن (1404) جواهرالکلام، ج 27، بیروت: دار احیاءالتراث، چ 7.
 
ج. انگلیسی
Aristotle (1999) Nicomachean Ethics, Hackett Publishing Company Inc. 2nd edition.
Bender, Matthew (1984) Business Organizations: Federal Securities Exchange Act of 1934, Matthew Bender & Co – looseleaf, 2nd edition.
Birks, Peter (1996) Failure of Consideration in Consensus Ad Idem: Essays in the Law of Contract in Honour of Guenter Treitel, London: Sweet & Maxwell, 1th edition.
Black, Campbell (1968) Black’s Law Dictionary, fourth edition, London, West Publication, p164.
Blatt, Richard l. & Hammesfahr, Robert W. & Nugent, Loris (1991), A State by State Guide to Law and Practice, 1th edition, London, West Publication
Botterell, Andrew (2010) ‟Contractual Performance, Corrective Justice and Disgorgment for Breach of Contract”, Legal Theory, 16(3), pp. 135 – 160.
Calnan, Alan (1995) ‟Ending the Punitive Damage Debate”, DePaul Law Review, Vol. 45(1), pp. 122-101
Cooter, Robert and Ulen, Thomas (2016) Law and Economics, California, Berkeley Law Books, 6th edition.
Dobbs, Kenneth (1973) Handbook on the Law of Remedies, Hampshire, West Group; 1th edition.
Eisenberg, Melvin (2006) “The Disgorgment Interest in Contract Law”, Michigan Law Review, Vol. 105(3), pp. 559-602.
Fuller, Lon Luvois, Perdue William (1937) “The Reliance Interest in Contract Damages”, The Yale Law Journal, Vol. 46 No.3 pp.373-420.
Farnsworth, Allan E. (1985) ‟Your Loss or My Gain? The Dilemma of the Disgorgement Principle in Breach of Contract”, The Yale Law Journal, Vol. 94(6), pp. 1339-1393
Gadsby, Edeard (1984) Business Opportunities in Manufactured Business Organization, Hong Kong, Sweet & Maxwell, 1th edition.
Geoffrey, Samuel (2001) Law of Obligations and Legal Remedies, 2th edition, London, Cavendish Publishing Limited.
Dagan, Hanoch (2000) “Just Compensation, Incentives, and Social Meanings: A Rejoinder”, Michigan Law Review, Vol. 99, pp. 1-22.
Hansmann, Henry and Mattei, Ugo A. (1998) “The Functions of Trust Law: A Comparative Legal and Economic Analysis”, New York University Law Review, 73(1), pp.1-40.
Hampton, Jean (1988) ‟The Retributive Idea” in J. Murphy & J. Hampton, Forgiveness and Mercy, (Cambridge Studies in Philosophy and Law) Cambridge: Cambridge University Press, pp. 111-161
Kirk, James Tyler (2015) ‟Deranged Disgorgement”, Journal Business Entrepreneurship & Law, Vol. 8(1), pp. 130-190.
Lee, Pey-Woan (2007) “Contract Damages, Corrective Justice and Punishment”, The Modern Law Review, Vol. 70 (6), pp. 887-907.
Malin, Martin (2005) “The Distributive and Corrective Justice Concerns in the Debate over Employment At-Will: Some Prelimin ary Thoughts – Chicago-Kent Dedication Symposium: Topics in Jurisprudence”, Chicago-Kent Law Review, Vol. 68(1), pp. 117-146.
Mckendrick, Ewan (1995) Contract Law, Text, Cases, and Materials, Oxford University Press, 2nd edition.
Mira, Thomas C. (1985) “The Measure of Disgorgement in Sec Enforcement Actions against Inside Traders under Rule 10b-5,” Catholic University Law Review, Vol. 34(2), pp. 445-483.
Mulcahy, Linda (2008) Contract Law in Perspective, Routledge-Cavendish, 5th edition.
Posner, Richard (2014) Economic Analysis of Law, Wolters Kluwer Law & Business; 9th edition.
Sanders, Joseph (2008) ‟Reforming General Damages: A Good Tort Reform”, Roger Williams University Law Review, Vol. 13(1) pp. 115-153.
Sangiuliano, Anthony (2016) “A Corrective Justice Account of Disgorgment for Breach of Contract by Analogy with Fiduciary Remedies”, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol. 29(1), pp. 149 – 190.
Schrage, Eltjo (2001) Unjust Enrichment and the Law of Contract, Dordrecht: Law International, Kluwer Law International, 1th edition.
Treitel, Guenter (2003) The Law of Contract, 11th Edition. London: Sweet & Maxwell.
Weinrib, Ernest (2000) “Restitutionary Damages as Corrective Justice”, Theoretical Inquiries in Law, Vol. 1(1), pp. 3-37
Weinrib, Ernest (2003) “Punishment and Disgorgement as Contract Remedies”, Chicago-Kent Law Review, Vol. 78(1), pp. 55-103.