امکان‌سنجی فلسفی سببیت ترک فعل در حدوث نتیجه مجرمانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (ره)

2 حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از موضوعات بحث­انگیزی که ذیل مسئله رابطه سببیت در حقوق کیفری مطرح می­شود،‌ امکان علیت ترک فعل مجرمانه در حدوث نتایج زیان‌بار است. در مجموع، دیدگاه­های مختلفی که در این زمینه مطرح شده به دو گروه موافقان و مخالفان تقسیم می­شود و این پرسش را فراروی محققان قرار داده که از میان دیدگاه­های گوناگون، کدام‌یک از قوت و استحکام بیشتری برخوردار است و می­تواند مبنای توجیه مسئولیت کیفری تارک در جرائم مقید به نتیجه واقع شود؟ با توجه به نقش مهمی که انتخاب هر یک از دیدگاه­ها در تشخیص اصل مسئولیت تارک یا حدود مسئولیت وی دارد، پژوهش حاضر با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی و با یک نگرش فلسفی، کوشش کرده تا با اثبات صغرای یک قیاس اقترانی -«هر سببی یا وجود است و یا ماهیت؛ هر عدمی نه وجود است و نه ماهیت؛ پس هر سببی عدم نیست»، به شناسایی دیدگاه صحیح­تر بپردازد. نتایج تحقیق نشان‌دهنده اثبات قیاس یادشده و در نتیجه برتری دیدگاه مخالفان بر دیدگاه رقیب است؛ بنابراین، ترک فعل مجرمانه که از سنخ معدومات است، نمی­تواند سبب تلقی شده و منشأ آثار وجودی باشد و منطقاً نمی­توان میان ترک فعل و نتایج مجرمانه
رابطه­ای با عنوان سببیت احراز کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Philosophical possibility of omission’s causality on occurring criminal result

نویسندگان [English]

  • Javad Riahi 1
  • Mahdi Moazzami Goudarzi 2
2 Howzeh of Qom
چکیده [English]

The possibility of criminal omission’s causality in occurring harmful results, is a polemical subject that discussed in scope of debate of causality in criminal law. Aggregately, various viewpoint in the context may be divided to two branch of advocates and opponents. With regard to the fact that choosing of each viewpoint has an important role on distinguishing sole of responsibility of perpetrator of omission or limits of his responsibility, the present study with a descriptive-analytical method and a philosophical attitude, attempts to prove a syllogism –any cause is existence or essence; each nonentity is not existence and nor essence; therefore, any cause is not nonentity- and attempts to distinguish the more correct viewpoint. Study’s result indicates that the syllogism is true and opponents’ viewpoint is prevalent. The criminal omission that is a type of nonentity, therefore, can’t be regarded as cause and can’t produces existential effects and causal relation can’t be rationally proved between omission and criminal results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causality
  • omission
  • Existence
  • Essence
  • Nonentity
آقایی جنت‌مکان، حسین (1394) حقوق کیفری عمومی،‌ ج 2، چ چهارم، تهران: جنگل.
آقائی نیا، حسین (1395) حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص (جنایات)، چ پانزدهم،‌ تهران: میزان.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (۱۳۹۳) قواعد کلی فلسفه، ج 1، چ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
اردبیلی، محمدعلی (1398) حقوق جزای عمومی، ج 1، چ شصتم، تهران: میزان.
استفانی، گاستون و دیگران (1377) حقوق جزای عمومی، ترجمه حسن دادبان، ج 1، چ اول، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
الهام، غلامحسین و برهانی، محسن (1395) درآمدی بر حقوق جزای عمومی، ج 1، چ دوم، تهران: میزان.
امینی، زهرا (1397) بررسی نقش رابطه علیت در مسئولیت کیفری،‌ پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره).
باهری، محمد (1394) نگرشی بر حقوق جزای عمومی، چ پنجم، تهران: مجد.
شامبیاتی،‌ هوشنگ (1395) حقوق جزای اختصاصی جرائم علیه اشخاص، چ سوم، تهران: مجد.
شمس ناتری، محمدابراهیم و دیگران (1395) قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، چ سوم، تهران: میزان.
صادقی، محمدهادی (1394) حقوق جزای اختصاصی 1 جرائم علیه اشخاص، چ بیست و یکم، تهران: میزان.
صادقی، محمدهادی (1393) «اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی 1392»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 6، شماره 2، صص 97-123.
صانعی، پرویز (1376) حقوق جزای عمومی، ج 1، چ هفتم، تهران: گنج دانش.
طاهری نسب، سیدیزداله (1389) رابطه علیت در حقوق کیفری ایران و انگلستان،‌ چ دوم، تهران: دادگستر.
فلچر، جرج پی. (1395) مفاهیم بنیادین حقوق کیفری، ترجمه سیدمهدی سیدزاده ثانی، چ پنجم، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی (ع).
قیاسی، جلال الدین و دیگران (1391) حقوق جزای عمومی، ج 2، چ سوم،‌ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کلارکسون، سی. ام. وی. (1395) تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی،‌ ترجمه حسین میر محمدصادقی، چ دوم، تهران: جهاد جنگل، جاودانه.
گلدوزیان، ایرج (1395) حقوق جزای عمومی ایران، چ چهاردهم، تهران: دانشگاه تهران.
گلدوزیان، ایرج (1398الف) محشای قانون مجازات اسلامی، چ بیست و هشتم، تهران: مجد.
گلدوزیان، ایرج (1398ب) بایسته­های حقوق جزای عمومی، چ بیست و چهارم، تهران: میزان.
مصباح یزدی، محمد تقی (1391) آموزش فلسفه، چ دوازدهم، قم: انتشارات پژواک اندیشه.
مطهری، مرتضی (1391) اصول فلسفه و روش رئالیسم (مجموعه آثار شهید مطهری)، چ دوم، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1369) آشنایی با علوم اسلامی، ج 1، چ هشتم، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1390) شرح مبسوط منظومه (مجموعه آثار شهید مطهری)، چ دوم، تهران: انتشارات صدرا
میر محمدصادقی، حسین (1398) حقوق کیفری اختصاصی 1 جرائم علیه اشخاص، چ بیست و هفتم، تهران: میزان.
میر محمدصادقی، حسین (1397) حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اموال و مالکیت، چ پنجاه و چهارم، تهران: میزان.
موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1422) مبانی تکمله المنهاج،‌ ج 42، بی­چا، قم: مؤسسه احیاء آثار امام خوئی.
نجیب حسنی، محمود (1385) رابطه سببیت در حقوق کیفری، ترجمه سیدعلی عباس نیای زارع، چ اول، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی (ع).
نوربها، رضا (1384) زمینه حقوق جزای عمومی، چ چهاردهم، تهران: گنج دانش.
 
ب. عربی
ابن‌سینا، شیخ‌الرئیس (1394) الهیات من کتاب الشفاء، چ پنجم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا، شیخ‌الرئیس (بی­تا) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف بن مطهر (بی­تا) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چ هشتم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ربانی گلپایگانی، علی (1374) ایضاح الحکمه فی شرح بدایه الحکمه، چ اول، قم: انتشارات اشراق.
سبزواری، حاج مولی هادی (1392) شرح المنظومه فی المنطق و الحکمة، چ دوم، قم: منشورات بیدار.
سهروردی (شیخ اشراق)، شیخ شهاب‌الدین (1372) حکمت الاشراق (مجموعه مصنفات تصحیح و مقدمة هانری کربن)، چ 1، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی (شیخ اشراق)، شیخ شهاب‌الدین (1355الف) مطارحات، چ اول، تهران: انجمن فلسفه ایران.
سهروردی (شیخ اشراق)، شیخ شهاب‌الدین (1355ب) التلویحات، چ اول، تهران: انجمن فلسفه ایران.
شعرانی، شیخ ابوالحسن (بی‌تا) شرح تجرید الاعتقاد، بی­چا، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیّه.
صدر الدین (ملاصدرا)، محمد شیرازی (1382) الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، ج 1، بی­چا، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدر الدین (ملاصدرا)، محمد شیرازی (1395) الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعة، چ سوم، بیروت: انتشارات دارالإحیاء التراث العربیه.
صدر الدین (ملاصدرا) محمد شیرازی (بی­تا) مشاعر، بی­چا، بی­جا: بی­نا.
طباطبایی، سید محمد حسین (1394) نهایه الحکمه، چ هفتم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
طباطبایی، سید محمد حسین (1396) بدایه الحکمه، ترجمه عباسعلی زنانی، چ دوم، قم: انتشارات دارالعلم.
طوسی، خواجه نصیر الدین (1394) شرح الاشارات و التّنبیهات، چ چهارم، قم: انتشارات دفتر تبلسغات اسلامی.
طوسی، خواجه نصیر الدین (1433) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چ چهاردهم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1410) المباحث المشرقیه فی العلم الهیات و الطبیعیات، چ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1422) مبانی تکمله المنهاج، چ سوم، قم: مؤسسه احیاء آثار امام خوئی.