نگاهی نو به حکم وصیّت به ثلث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

در فقه و قانون مدنی، نفوذ وصیّت به بیش از ثلث منوط به اجازه ورثه دانسته شده است؛ اگرچه درباره­ زمان نفوذ اجازه ورثه در فقه اختلاف نظر وجود داشته و قانون مدنی آن­ را به اجمال و ابهام گذاشته و از آن گذشته است. اما این نوشتار- که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای انجام شده است- در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که آیا وصیّت امری تعبّدی یا توقیفی بوده که نفوذ آن در بیش از ثلث، منوط به اجازه ورثه است یا آن­که می­توان آن را امری موردی و قضایی تلقّی کرده و نه تنها وصیّت به بیش از ثلث، بلکه گاهی حتی به مقدار ثلث را نیز نافذ ندانست؟ ادّعای نویسندگان آن است که می­توان وصیّت را از حوزه احوال شخصیّه خارج دانست و آن را امری قضائی تلقّی کرده و بسته به اوضاع و شرایط اقتصادی، روحی و عاطفی ورثه و نیز تعداد آنان و مقدار ما­ترک و نیز وضع مالی و اقتصادی موصی­له یا موصی­لهم متغیّر دانست و در نتیجه، پذیرفت که وصیّت از یک رابطه انحصاری بین موصی و موصی­له در می­آید و این نهاد دادرسی و دادرس است که در خصوص اعمال آن به اندازه ثلث و گاه به کمتر از ثلث، تصمیم می­گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A New Look at the "will to a Third (sols)" Order

نویسندگان [English]

  • Hamid Masjedsaraie
  • Mostafa Jabbari
Associate professor of jurisprudence and Islamic law, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

In jurisprudence and civil law, the will's effec over more than a third is subject to the permission of the heirs. This is while heirs’ permission has been the subject of dispute in jurisprudence and the civil code. This article adopting an analytical descriptive method and using library resources seeks to answer the question of whether or not increasing the Will more than a third and also its subjecting to the permission of the heirs are Toghifi or Taabodi; or it can be regarded as a case-law and depending on the economic, l and emotional conditions of the heirs, as well as the number of them and based on what has been willed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will
  • The Will of the Surplus by one-third
  • Effect of will
  • Permission of heirs in will
الف. فارسی
امامی، سید حسن (1376) حقوق مدنی، ج 3، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
باقری، احمد (1393) «مبانی فقهی و حقوقی مشروعیت ضمان دولت در پرداخت خسارت ناشی از کاهش ارزش پول»، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 10، صص 87-116.
بهرامی احمدی، حمید (1388) «آیا قاعده لا ضرر بر احکام عدمی حکومت دارد؟ آیا قاعده لا ضرر اثبات حکم می‌کند؟»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 29، صص 5-26.
خمینی (امام)، سید روح‌الله (1378) رساله توضیح المسائل، قم: روح.
دادمرزی، سید مهدی، امینی نسب، حمزه (1396) «وصیّت مازاد بر ثلث در فرض فقدان وارث برای موصی»، پژوهش‌های فقهی، 3، صص 633-653.
ریسونی، احمد (1376) اهداف دین از دیدگاه شاطبی، ترجمه سید حسن اسلامی و سید محمدعلی ابهری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
رویداد، «فتوای آیت‌الله موسوی اردبیلی در مورد فرزند متولد شده از رحم اجاره‌ای» (تاریخ مشاهده: 17/01/1395) در: https://www.rouydad24.ir/fa/news/10254
محمصانی، صبحی رجب (1386) فلسفه قانون‌گذاری در اسلام، ترجمه اسماعیل گلستانی، تهران: آثار اندیشه.
محمصانی، صبحی رجب (1391) مبانی شرعی و قانونی حجر، نفقه، ارث و وصیّت، ترجمه حمید مسجد سرائی و مصطفی جباری، سمنان: دانشگاه سمنان.
مغنیه، محمدجواد (1393) الفقه علی المذاهب الخمسه، ترجمه حمید مسجد سرایی و مصطفی جباری، تهران: بهینه فراگیر.
 کاتوزیان، ناصر (1382) وصیّت در حقوق مدنی ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
 کاتوزیان، ناصر (1378) دوره مقدماتی حقوق مدنی (درس‌هایی از شفعه، وصیّت، ارث)، تهران: دادگستر.
 محقّق داماد، سید مصطفی (1373) تحلیل فقهی و حقوقی وصیّت، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرعشی، سید محمدحسن (1376) «قاعده لا ضرر»، مجله دادرسی، 4، صص 3-7.
 موسوی، سید ابراهیم (1378) «قاعده لا ضرر»، مجله حقوقی دادگستری، 28 و 29، صص 119- 142.
نهاد رهبری، «احکام مربوط به تلقیح مصنوعی»، (تاریخ مشاهده: 20/02/1397) در:  http://muq.nahad.ir/index.jsp?fkeyid=&siteid=192&pageid=66420
 
ب. عربی
ابن بابویه قمی، محمد بن علی بن حسین (1404 ق) من لایحضره الفقیه، ج 4، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز (1406 ق) المهذب، ج 2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن ماجه، محمد بن یزید (بی­تا) سنن ابن ماجه، ج 2، بیروت: دار­الفکر.
ابوداود، سلیمان بن اشعث (1990 م) سنن ابی داود، ج 1، بیروت: دار­الفکر.
ابوزهره، محمد بن احمد (2001 م) شرح قانون الوصیه دراسه فقهیه لمسائله و بیان لمصادره الفقهیه، قاهره: دارالفکر العربی.
اردبیلی (مقدس)، احمد بن محمد (بی‌تا) زبده البیان فی احکام القرآن، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران: المکتبه المرتضویه.
انصاری (شیخ اعظم)، مرتضی (1415) الوصایا و المواریث، قم: چاپخانه باقری.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405 ق) الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
البخاری، محمد بن اسماعیل (1401 ق) صحیح البخاری، ج 2 و 3، بیروت: دارالفکر.
الترمذی، محمد بن عیسی (14023 ق) سنن الترمذی، ج 2، بیروت: دارالفکر.
جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین بن علی (1403 ق) الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 5، قم: دار­الهادی.
الجزیری، عبدالرحمن (1406 ق) الفقه علی المذاهب الأربعه، ج 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1414) وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 3 و 19، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
سیوری (فاضل مقداد)، جمال الدین مقداد بن عبدالله (1343 ق) کنز العرفان فی فقه القرآن، ج 2، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
حکیم، سید محسن (1404 ق) مستمسک العروه الوثقی، ج 14، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
حلّی (علامه)، حسن بن یوسف (1415) مختلف الشیعه، ج 6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلّی (علامه)، حسن بن یوسف (1413) قواعد الاحکام، ج 2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلّی (محقّق)، جعفر بن حسن (1409 ق) شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2، تهران: انتشارات استقلال.
خمینی (امام)، سید روح الله (بی‌تا) تحریر­ الوسیله، ج 2، قم: دار الکتب العلمیه.
خوئی، سید ابوالقاسم (1410 ق) منهاج الصالحین، ج 2، قم: مدینه العلم.
طبرسی، فضل بن حسن (1408 ق) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، تصحیح هاشم رسولی و فضل­الله یزدی طباطبائی، بیروت: دار­المعرفه.
طوسی (شیخ الطائفه)، ابوجعفر محمد بن حسن (1390 ق) الإستبصار، ج 4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
القرطبی، محمد بن رشد (1409 ق) بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، ج 2، بیروت: دار­المعرفه.
کرکی (محقّق ثانی)، علی بن حسین (1411 ق) جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 10، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
لنکرانی، محمد فاضل (1424 ق) تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
مراغی، سید میرعبدالفتاح (1425 ق) العناوین، ج 1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
مفید (شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان (1410 ق) المقنعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن (1404 ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 28، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نسائی، احمد بن علی (1348ق) سنن النسائی، ج 6، بیروت: دارالفکر.
نوری، میرزا حسین (1408) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 14، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
الهیثمی، علی بن ابی بکر (1412ق) مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج 4، قاهره: مکتبه القدسی.