نقش پادشاه در نصب و عزل رئیس‌الوزرا و وزرا در حقوق اساسی مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

10.22099/jls.2023.43711.4717

چکیده

از سال‌های پیش از پیروزی مشروطیت شاه در انتخاب صدراعظم و وزرای دولت نقش داشت و آن نقش در قوانین اساسی مشروطیت نیز بازتاب یافت. در حکومت مشروطه که پارلمان به‌عنوان نهادی که می‌بایست بر کارهای قوه مجریه نظارت کند نقش فعالی داشت و از سوی دیگر در حکومت مشروطه پادشاه غیرمسئول بود که می‌بایست از حکومت کردن فاصله می‌گرفت و به سلطنت کردن قناعت می‌کرد. با وجود این، نهاد سلطنت با پیشینه‌ای که در ایران داشت به سادگی تن به چنین وضعی نمی‌داد و می‌کوشید تا با تفسیر متفاوتی از قانون اساسی تفوق سیاسی خود را حفظ کند. این موضوع از دوره قاجار تا پهلوی اول و سپس در پهلوی دوم و حتی پس از آن تحولاتی را از سر گذراند. هدف این مقاله نشان دادن وجود چنین سابقه‌ای در حقوق اساسی ایران است و پرسش محوری آن، نشان دادن موارد و مصادیق نقش شخص اول مملکت در انتخاب مقام‌های قوه مجریه است. یافته‌های اسنادی این مقاله نقش شخص اول مملکت را در انتخاب وزرا و رئیس‌الوزرا ثابت می‌کند. دشواری مواجهه با چنین موضوعی در نظام حقوق موضوعه آنگاه معلوم می‌شود که در عمل سیاسی از چنین رویه‌هایی آثاری منتج می‌شود. هر یک از این دوره‌ها در این مقاله بحث و بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Role of the King in Selecting the Prime Minister and Ministers in the Iranian Constitution of 1906-1907

نویسنده [English]

  • seyed Naser SOLTANI
Professor of Public Law, University of Tehran (Farabi College)
چکیده [English]

The role of the King in selecting the Prime Minister and ministers in the Iranian Constitution of 1906-1907 is the focus of this study. Prior to the victory of constitutionalism and the formulation of the Constitution, efforts were made to establish a cabinet, with chancellors appointed by Naser al-Din Shah Qajar and subsequent rulers to govern the country. The King's involvement in choosing the chancellor and ministers had a significant impact, as reflected in the constitutional law. However, the constitutionalist government, with the Parliament as its main institution, played an active role in overseeing the executive branch. Conversely, the King, as a non-responsible body in the constitutionalist government, had to distance himself from governance and restrain his authority. Given its historical background in Iran, the monarchy sought to maintain its political superiority by interpreting the constitution differently and exerting influential interference in the selection of ministers. This dynamic has undergone changes from the Qajar period to the Pahlavi era and beyond.
This article aims to demonstrate the existence of such precedents in Iran's constitutional rights and to provide real cases and examples of the role played by the country's leader in appointing officials in the executive branch, even if not explicitly stated in the laws. The documentary evidence presented in this article substantiates the role of the country's leader in the selection of ministers and prime ministers. The challenges associated with this issue within the legal system become apparent when examining the political practices resulting from such procedures. The study delves into each period, exploring the role of the Parliament in ministerial selection during the Qajar era, the King's personal decision-making in the first Pahlavi era, and the diminishing role of the Parliament in the second Pahlavi era, when constitutional governance rules were observed from August 1941 to July 1953.
The tradition of kings choosing chancellors and ministers in pre-constitutional systems influenced the inclusion of such decision-making powers in the constitutional laws. In the establishment of the Supreme Court during the reign of Mirza Husayn Khan, it was stated that the appointment and dismissal of the chancellor was solely at the discretion of the King, and the appointment of ministers was subject to the chancellor's appointment by the decree of the King. This distinction between the monarchy and the government was highlighted in the Supreme Court Bill, emphasizing the role of the chancellor as the head of the government responsible for all government departments. Early treatises promoting constitutionalism also recognized the king's power in appointing and dismissing government officials. However, in the constitutional monarchy, this role was redefined in relation to other principles and underwent significant changes.
The establishment of the Grand Court aimed to separate the monarchy from the government, with "consultation of ministers" being a prerequisite. The Prime Minister was to oversee the entirety of the government in the presence of the King, while ministers held responsibility in their respective branches under the chancellor. These provisions sought to delineate the authority and competence of each entity, although some brevity and ambiguity remain. Nevertheless, the intention behind these provisions is discernible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Parliamentary Traditions
  • Selection of Ministers
  • Interval
  • Unwritten Constitution

مراجع

الف. فارسی
امینی، ایرج (1388). بر بال بحران (زندگی سیاسی علی امینی)، تهران: ماهی، چاپ سوم.
آبراهامیان، یرواند (1383). ایران بین دو انقلاب، تهران: نشر نی، چاپ نهم.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران: خوارزمی، چاپ اول.
آدمیت، فریدون (1369). مجلس اول و بحران آزادی، تهران: روشنگران، چاپ اول.
بزرگمهر، جلیل (1363). مصدق در محکمه نظامی، تهران: نیلوفر، چاپ چهارم.
بهنود، مسعود (1377). از سید ضیا تا بختیار، تهران: جاویدان، چاپ هفتم.
پهلوی، محمدرضا (2535). مأموریت برای وطنم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
تقی زاده، سید حسن (1386). مقالات تقی زاده، ج اول مشروطیت، تهران: توس.
تمدن، محمدحسین (1327). دولت ساعد، رزم ماهانه، 1 آذر 1327، 72-61.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1390). ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
خاطرات سید مهدی پیراسته (1985). (دادستان تهران، نماینده ساوه در مجلس شورای ملی، وزیر کشور کابینه اسدالله علم، سفیر ایران در عراق و بلژیک)، تاریخ مصاحبه: ژوئن ۱۹۸۵، به کوشش حبیب لاجوردی، مصاحبه‌کننده: ضیاء صدقی، در تاریخ شفاهی هاروارد.
خاطرات غلامعلی فریور (1984). (نماینده دوره چهاردهم مجلس شورای ملی از تهران، وزیر صنایع و معادن در کابینه علی امینی)، تاریخ مصاحبه: ۱۲ جون ۱۹۸۴، به کوشش حبیب لاجوردی، مصاحبه‌کننده: ضیاء صدقی، در تاریخ شفاهی هاروارد.
سیدزاده، سید مصطفی (1398). عزل نخست‌وزیر توسط مقام سلطنت در دوره فترت؛ نمونه‌ای از یک اصل نانوشته در قانون اساسی مشروطه، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی اصول نانوشته قانون اساسی، قم: دارالعلم.
شایگان، سید علی (1385) زندگی‌نامه سیاسی، نوشته‌ها و سخنرانی‌ها، گردآورنده احمد شایگان، تهران: آگاه، ج 1.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1399). طفلی به نام شادی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
صدیقی، غلامحسین (1374). درباره انحلال مجلس و رفراندوم، بخارا، 43، 281-275.
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364) ج 2، جلسه چهل و یکم، 18 مهرماه 1358، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، تهران.
طلوعی، محمود (1372). بازیگران عصر پهلوی، 2 جلد، تهران: نشر علم.
عاقلی، باقر (1370). خاطرات یک نخست‌وزیر؛ احمد متین دفتری، تهران: انتشارات علمی، چاپ اول.
عاقلی، باقر (1380). شرح رجال سیاسی نظامی معاصر ایران، جلد سوم، نشر گفتار با همکاری نشر علم، تهران: چاپ اول.
غنی، سیروس (1399). ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیس‌ها، تهران: نیلوفر، چاپ هشتم.
فخرالدین عظیمی (1372). بحران دموکراسی در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: البرز.
فخرالدین عظیمی (1383). حاکمیت ملی و دشمنان آن؛ پژوهشی در کارنامه مخالفان بومی و بیگانه مصدق، تهران: نگاره آفتاب.
قوام‌السلطنه، احمد (1392). خاطرات سیاسی قوام‌السلطنه، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، تهران: معین، چاپ اول.
متین دفتری، احمد (1335). «خاطراتی از انتخابات در ایران»، خواندنی‌ها، 84، پنج‌شنبه 16 فروردین.
مجموعه مقالات نخستین همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (1384)، تهران.
مصدق، محمد (1365). خاطرات و تألمات، تهران: علمی.
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست ساله ایران، ج 2، تهران: انتشارات علمی، چاپ ششم.
منصورالسلطنه عدل، سید مصطفی (1327 ق). حقوق اساسی یعنی اصول مشروطیت دول، تهران: باقرزاده.
الموتی، مصطفی (1368). ایران در عصر پهلوی؛ بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 57، ج 3، لندن: پکا.
الموتی، مصطفی (1368). ایران در عصر پهلوی؛ بحران نفت، ج 5، لندن: پکا.
میرزا‌ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (1389) منشآت قائم مقام، به‌کوشش بدرالدین یغمایی، تهران: انتشارات نگاه، 1389.
ناظم الاسلام کرمانی (1390). تاریخ بیداری ایرانیان، ج 1، تهران: کوشش.
ناظم‌الدوله، ملکم خان (1394). رساله‌های میرزا ملکم خان ناظم الدوله، به کوشش حجت الله اصیل، تهران: نشر نی، چاپ اول.
هدایت، مهدی قلی (1389). خاطرات و خطرات، تهران: زوار، چاپ هفتم.
 
ب. انگلیسی
Abrahamian, Y. (2004). Iran Between Two Revolutions, Tehran: Ney Publishing, ninth edition. [in Persian]
Adamyyat, F. (1351). The Thought of Progress and the Rule of Law, Tehran: Kharazmi, First Edition. [in Persian]
Adamyyat, F. (1353). The First Parliament and the Freedom Crisis, Tehran: Roshangaran, First Edition. [in Persian]
Al-Mouti, M. (1989). Iran in the Pahlavi era; Oil Crisis, Vol. 5, London: Peka.
Al-Mouti, M. (1989). Iran in the Pahlavi era; Political Actors From Constitutionalism to 1957, 3, London: Peka. [in Persian]
Aqeli, B. (1991). Memoirs of a Prime Minister; Ahmad Matin Daftari, Tehran: Scientific Publications, First Edition. [in Persian]
Aqeli, B. (2001). Description of Contemporary Iranian Military Political Men, 3, Goftar Publishing in collaboration with Alam Publishing, Tehran, First Edition. [in Persian]
Behnoud, M. (1998). From Seyed Zia to Bakhtiar, Tehran: Javidan, seventh edition. [in Persian]
Azimi, F. (1993). The Crisis of Democracy in Iran, translated by Abdolreza Houshang Mahdavi, Tehran, Alborz. [in Persian]
Azimi, F. (2004). National sovereignty and its enemies; A study on the record of Mossadegh's native and foreign opponents, Tehran: Negare Aftab. [in Persian]
Ghani, S. (2020). Iran: The rise of Reza Khan, the fall of Qajar and the role of the British, Tehran, Niloufar, eighth edition.
Ghavam Al-Saltanah (2013). Political Memoirs of Ghavam Al-Saltanah, by Gholam Hossein Mirza Saleh, Tehran: Moin, first edition. [in Persian]
Amini, I. (2009). In the Face of Crisis (Ali Amini's Political Life), Tehran, Mahi, Third Edition.
Tolouei, M. (1993). Actors of the Pahlavi era, 2 volumes, Tehran, Alam Publishing. [in Persian]
Maki, H. (1995). Twenty Years History of Iran, Volume 2, Scientific Publications, Sixth Edition. [in Persian]
Mansour Al-Saltanah Adl (1327AH). Constitutionnal Law, the Principles of Constitutionalism of States, Tehran: Baqerzadeh. [in Persian]
Mehdi Gholi Hedayat (2010). Memoirs and Dangers, Tehran: Zavar, seventh edition. [in Persian]
Memoirs of Gholam-Ali Farivar (1984). (representative of the 14th term of the National Assembly from Tehran, Minister of Industries and Mines in Ali Amini's cabinet), Date of Interview: June 12, 1984, by Habib Lajevardi, Interviewer: Zia Sedghi, in the oral history of Harvard. [in Persian]
Memoirs of Seyyed Mehdi Pirasteh (1985). (Tehran Prosecutor, Saveh Representative in the National Assembly, Interior Minister Assadollah Alam, Iranian Ambassador to Iraq and Belgium), Date of Interview: June 1985, by Habib Lajevardi, Interviewer: Zia Sadeghi, in Harvard Oral History. [in Persian]
Mossadegh, M. (1986). Memoirs and Reflections, Tehran: Elmi. [in Persian]
Nazem al-Islam Kermani (2011). History of the Iranian Awakening, Vol. 1, Tehran: Kooshesh. [in Persian]
Pahlavi, M. (2535). Mission for My Homeland, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [in Persian]
Proceedings of the First Conference on the Causes of the Collapse of the Pahlavi Dynasty, Institute of Political Studies and Research, Tehran 2005. [in Persian]
Ronald D. (1996) Freedom’s Law. The Moral Reading of the American Constitution, Harvard University Pres.s.
Seyedzadeh, S. (2019). "The dismissal of the Prime Minister by the monarch in the period of Fatrat; An example of an unwritten principle in the constitutional constitution ", in the collection of articles of the first national conference on the unwritten principles of the constitutional law, Qom: Dar al-Alam. [in Persian]
Shafiee Kadkani, M. (2020). A child by Be Nam-e Shadi, fifth edition, Tehran: Sokhan. [in Persian]
Shayegan, S. (2006). Political Biography, Writings and Speeches, Compiled by Ahmad Shayegan, Tehran: Agah, Vol. 1. [in Persian]
Siddiqui, G. (1370). On the dissolution of the parliament and the referendum, Bukhara, Vol. 43, pp. 275-281. [in Persian]
Taghizadeh, S. (2007). Taghizadeh Articles, Volume I of Constitutionalism, Tehran: Toos. [in Persian]
Tamadon, M. (1327). Dolat Saed, monthly battle, 1 Azar, pp. 61-72. [in Persian]
The deliberations of the constituent Assembly of the Islamic Republic of Iran, (1985). Vol 2, Forty-first Session, October 9, 1979, General Department of Cultural Affairs and Public Relations of the Islamic Consultative Assembly, Tehran. [in Persian]
 
ج. فرانسه
Sajadi, M. (1932) Les Principes du Régimes Parlementaire et leur Application en Perse, Paris, Medicis.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار