آئین دادرسی جرائم اقتصادی؛ پیوند محتوا و شکل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاداسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

3 استادیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

در ایران، جرائم اقتصادی سه جایگاه دارند که از جهت زمانی در طول هم قرار می­گیرند؛ نخست، جایگاه مصداقی که در مقررات کیفری مصداق‌هایی از جرائم می‌توان یافت که نزدیک‌ترین مفهوم به جرائم اقتصادی را دارند و نمونه مشهور آن اخلال در نظام اقتصادی است. دوم، جایگاه قضایی و اجرایی که با توجه به سیاست‌های قوه قضائیه و رویکرد کلان ستاد مبارزه با جرائم اقتصادی با محوریت ادارات دولتی، مفهوم جرائم اقتصادی در سایه جرائم عادی معرفی می‌شود. سوم، جایگاه عنوانی که قانون‌گذار به صراحت از عنوان «جرائم اقتصادی» نام می‌برد ولی به تعریف آن نمی‌پردازد. بر این اساس، مسئله اساسی آن است که آیا جرائم اقتصادی در بستر سیاست جنایی ایران دارای استقلال ماهوی است و آیا می‌توان از دادرسی کیفری افتراقی در ارتباط با این پدیده نام برد یا خیر؟ گرایش عنوانی قانون‌گذار به طرح جرائم اقتصادی، در یک قانون ماهوی و برای اعمال قواعد عام جرائم و مجازات است. همین چالش سبب شده که جرائم اقتصادی هویت قضایی و شکلی پیدا کند یعنی اصالت و هویت ماهوی نداشته و بیشتر عنوان صوری و شکلی داشته باشد. با آنکه در مقررات کیفری، جرائم اقتصادی دارای آیین‌های گوناگون و متفاوتی هستند ولی واقعیت این است که سامانه قضایی در این زمینه، بر پایه رویه خودساخته‌ای عمل می­کند که پیش از تصویب قانون از طریق بخشنامه­های رئیس قوه قضائیه ترسیم شده بود؛ در حالی که رویارویی قضایی با جرائم اقتصادی تنها منوط به معرفی ماهوی آنان است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Economic Crimes Criminal Procedure; The Connection between Substance and Process

نویسندگان [English]

  • Hosein Soltanifard 1
  • Mahmood Malmeir 2
  • Hasan Alipour 3
1 PhD candidate of criminal law and criminology, Isfahan Branch, Islamic Azad University, korasgan,Isfahan, Iran
2 Associate professor of criminal law and criminology, Isfahan Branch, Islamic Azad University, korasgan, Isfahan, Iran
3 Assistant Professor of criminal Law and criminology, University of Tehran, (Farabi Campus), Qom, Iran
چکیده [English]

In Iran, economic crimes occupy three positions. The first one is that of the exemplary one. For example, in the Islamic Penal Code, we find crimes that border on the concept of economic crimes. The example of this category is destroying the economic order. The second is the judicial position which are determined as a result of the judicial policy and the third one is the status-based position, which the law-maker explicitly identifies them as economic crimes. Given this, the question is whether the economic crimes have an independent character in the Penal Code? This challenge has caused the economic crimes to be more of a procedural nature and character than a substantive one. This essay examines this challenge in full and introduces its shortcomings in the Iranian penal sysyem.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic crimes
  • Differential procedure
  • Substance and Process
  • Criminal proceedings
الف) فارسی
ابراهیمی، شهرام و صفایی آتشگاه، حامد (1394)، «رویکرد قانون‌گذار به پیشگیری از جرم در قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد»، پژوهش‌نامه حقوق کیفری، دوره 6، شماره 2، صص 31-7.
ابراهیمی، شهرام و صادق‌نژاد نائینی، مجید (1392)، «تحلیل جرم شناختی جرائم اقتصادی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 2، شماره 5، صص 174-147.
الهام، غلامحسین و گلدوزیان، حسین (1392) «تحلیل مفهوم و شرایط تحقق دام‌گستری با رویکردی تطبیقی در حقوق کیفری آمریکا و ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 2، شماره 4، صص 135-107.
الهام، غلامحسین و دیگران (1393)، «چالش‌های تعریف جرم قاچاق در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره 19، شماره 68 ، صص 78-47 .
بهره‌مند بگ نظر، حمید (1389)، سیاست جنایی تقنینی ایران در قبال فساد و مطالعه تطبیقی آن با کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد، رساله دکتری، حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تهران.
تدین، عباس (1388)، تحصیل دلیل در آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات میزان.
توسلی زاده، توران (1392)، پیشگیری از جرائم اقتصادی، تهران: انتشارات جنگل.
جانی پور، علی (1393)، دادگاه‌های کیفری اختصاصی؛ تحلیلی در اسناد بین‌المللی و نظام حقوق ایران، تهران: انتشارات شهر دانش.
جمشیدی، علیرضا (1388)، «پیش­گیری از جرائم اقتصادی؛ از اقدامات قضایی تا اقدامات اجرایی» در: مجموعه سخنرانی‌های ارائه شده در نخستین همایش ملی پیشگیری از وقوع جرم، به کوشش محمد فرجیها و سید محمد حسین سرکشیکیان، چاپخانه معاونت آموزش ناجا.
حسنی، جعفر و مهرا، نسرین (1394)، «نقدی بر مفهوم جرم اقتصادی در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره 2، شماره 2 و 3، صص 69-45.
خالقی، علی (1394)، نکته­ها در قانون آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات شهر دانش.
خداییان چگنی، ذبیح‌اله (1391)، «بررسی تطبیقی نهادهای نظام عدالت کیفری فرانسه و ایران در مقابله با جرائم اقتصادی»، مجله مطالعات حقوقی، دوره 4، شماره 2، صص 58-31.
دادخدایی، لیلا (1390)، فساد مالی-اداری و سیاست جنایی مقابله با آن، تهران: انتشارات میزان.
دراج، بهزاد (1382)، اصل برائت؛مبانی و آثار آن در امور کیفری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
رحمدل، منصور (1386) «قانون اساسی و بار اثبات در امور کیفری»، فصلنامه حقوق اساسی، سال چهارم، شماره 8، صص 129-110.
رستمی، ولی (1388)،«حقوق مؤدیان مالیاتی»، فصلنامه حقوق، دوره 39، شماره 1، صص 128-107.
رستمی تبریزی، لمیاء و زارع، محمد کاظم (1392)«تحلیل انتشار حکم محکومیت در حقوق کیفری ایران از نگاه فلسفه کیفری»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره 4، صص160-140.
رستمی، ولی و کتابی رودی، احمد (1392)، «اختیارات و اقتدارات دستگاه مالیاتی؛ زمان و شیوه وصول مالیات، مطالعه موردی در کشور ایران و انگلستان»، مجله مطالعات حقوقی تطبیقی، دوره 4، شماره 2، صص165-137.
رضوی فرد، بهزاد (1392)، «تقویت اصل قانونی بودن جرائم و کیفرهای مالیاتی و ضمانت اجرای اولین گام‌های پیشگیری از جرائم مالیاتی: با نگاهی به حقوق فرانسه»؛ در: ارتقای سلامت اداری نظام مالیاتی (مجموعه‌ی مقالات همایش چالش‌ها و فرصت‌های فراروی سلامت نظام مالیاتی کشور، با تأکید بر پیشگیری از تخلف)، به کوشش شهرام ابراهیمی، تهران: انتشارات میزان، صص145 -129.
سلیمی، صادق (1391)، جنایت سازمان‌یافته فراملی، تهران: انتشارات جنگل.
سماواتی پیروز، امیر (1390)، «تأملی بر جرائم اقتصادی از منظر بایسته‌های حقوق جزای اقتصادی»، مجله تحقیقات حقوقی، ضمیمه شماره 56 (یادنامه شادروان دکتر نوربها)، صص 676-645.
شاملو، باقر و مرادی، مجید (1392) «تحدید تضمینات دادرسی عادلانه در پرتو امنیت گرایی در جرم پول‌شویی» مجله حقوقی دادگستری، دوره 77، شماره 81، صص 159-111.
عباسی، اصغر (1393)، مبارزه با پول‌شویی در اسناد بین‌المللی و نظام حقوقی ایران، تهران: انتشارات میزان.
فرجیها، محمد و مقدسی، محمد باقر (1393)، «جلوه‌های عوام‌گرایی در سیاست‌های کیفری مواد مخدر»، مجله تحقیقات حقوقی، دوره 17، شماره 68، صص 48-25.
فرجیها، محمد و مقدسی، محمد باقر (1392) ،«پاسخ‌های کیفری عوام‌گرایانه به مفاسد اقتصادی» در: دایره‌المعارف علوم جنایی (مجموعه مقالات تازه‌های علوم جنایی)، کتاب دوم، تهران: انتشارات میزان، صص1193-1175.
قدیری بهرام آبادی، رشید (1389)، تحولات تحصیل دلیل در جرم پول‌شویی با رویکرد به اسناد بین‌المللی، قوانین و مقررات ایران و انگلیس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
کوشا، جعفر (1390)، «امنیت اقتصادی با تأیید بر پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و پول‌شویی»، مجله تحقیقات حقوقی، ضمیمه شماره 56 (یادنامه شادروان دکتر نوربها) صص 894 -869.
کوشکی، غلامحسین و علیزاده سرشت، نادر (1394)، «نگاهی به قلمرو جرائم امنیتی در پرتو صلاحیت دادگاه انقلاب»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 4، شماره 12، صص124-99.
محسنی، فرید (1396)، «جرم اقتصادی»، در: دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، زیر نظر امیر حسن نیازپور، تهران: انتشارات میزان.
مؤذن‌زادگان، حسن علی و حسنی، عباس(1393)، «دفاع دام‌گستری؛ از مفهوم شناسی تا آثار»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 78، شماره 85، صص 44-7.
مؤذن‌زادگان، حسن علی و حسنی، عباس (1391)، «وضعیت دفاع دام‌گستری در حقوق کیفری آمریکا، فرانسه و ایران»، مجله آموزه‌های حقوق کیفری، شماره 3، دوره 78، صص 50-23.
موحدی، جعفر (1393)، معکوس کردن بار اثبات دلیل در آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات مجد.
مهدوی پور، اعظم (1390)، سیاست کیفری افتراقی در قلمرو بزهکاری اقتصادی، تهران: انتشارات میزان.
مهرا، نسرین و زاهدی، عبدالوحید (1394) «رویکرد نوین حقوق کیفری در موضوع بار اثبات دفاعیات»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 79، شماره 90، صص 84-63.
میرسعیدی، سید منصور و زمانی، محمود (1392)، «جرم اقتصادی؛ تعریف یا ضابطه؟»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 2، شماره 4، صص 199-167.
میرمحمد صادقی، حسین (1396)، «جرم های مالی»، در: دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، زیر نظر امیرحسین نیازپور، تهران: انتشارات میزان.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1391)، «از جرم یقه سفیدی تا جرم اقتصادی»، دیباچه در: مایکل ال بنسون و دیگران، جرائم یقه سفیدی، رویکردی فرصت مدار، ترجمه اسماعیل رحیمی نژاد، تهران: انتشارات میزان.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1392)،«درباره سیاست جنایی افتراقی»،دیباچه در: کریستین لارژر، در آمدی بر سیاست جنایی، تهران: انتشارات میزان.
نورزاد، مجتبی (1389)، جرائم اقتصادی در حقوق کیفری ایران، تهران: انتشارات جنگل.
ولیدی، محمد صالح (1393) حقوق کیفری اقتصادی، جرائم علیه امنیت اقتصادی، جلد دوم، تهران: انتشارات جنگل.
یزدیان جعفری، جعفر (1384)، «دام گستری؛ مفهوم، مبانی و جایگاه آن در حقوق کیفری ایران»، فصلنامه تخصصی فقه و حقوق، سال دوم، شماره 2، صص 132-115.
ب) انگلیسی
Benson, Micheal & Simpson, Sally (2000), White-Collar Crime, An Opportunity Perspective, New York: Routledge.
Kofele Kale, Ndiva (2012) ,Combating Economic Crimes; Balancing Competing Rights and Interests in Prosecuting the Crime of Illicit Enrichment, First Published, London and New York: Routledge.
Miller, Banks & Curry, Brett (2009) "Expertise, Experience and Ideology on Specialized Courts: The Case of the Court of Appeals  for  the Federal Circuit" , Law and Society Review, Vol. 43, No. 4, pp. 839-864.
Saris, Patti B. (2015) "The 2015 Economic Crime Guideline Amendments", Journal of Law and Business, Vol.12, No.1, pp. 2-33. Sjogren , Hans.