عدول از قصاص نفس و مصالحه بر قصاص عضو در قتل عمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

2 دانشیار حقوق جزا دانشگاه تهران

چکیده

در موارد وقوع قتل عمد، برابر نصوص آیات و احادیث و به اجماع فقهای مذاهب مختلف فقهی، ولی دم از حق قصاص قاتل و عفو وی و یا مصالحه بر دیه مقتول یا کمتر و یا بیشتر از آن برخوردار است. این مسئله که آیا طرفین دعوا یعنی ولی دم و قاتل می‌توانند از قصاص نفس عدول و بر قصاص عضو تراضی کنند، مورد تعرض فقها و تحقیق محققان واقع نشده است. به نظر می‌رسد باتکیه بر مبانی و دلایلی چون حق بودن قصاص، قابل مصالحه بودن حق، قابلیت تجزیه حق قصاص، مقایسه موضوع با موضوعات مشابه، استحباب عفو، اقتضای قاعده دفع اشدّ مفسدتین با تحمل اخفّ آن‌ها، توصیه ادله شرعی به لزوم تقلیل موارد قتل و قصاص و وجوب حفظ نفس، بتوان قائل به جواز شرعی و قانونی چنین تراضی و مصالحه‌ای بود و منافع طرفین را با هم جمع نمود. این مقاله بعد از طرح مسئله به تقریر مبانی و دلایل تجویز آن می‌پردازد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Deviation from Soul Retaliation and Compromise on Limp Retaliation in Murder Cases

نویسندگان [English]

  • Mostafa Jabbari 1
  • Jalil Omidi 2
1 Associate Professor of Jurisprudence and Islamic Law ,Semnan University
2 Associate Professor of Criminal Law ,Tehran University
چکیده [English]

Abstract
In case of murder, in accordance to the holy verses, traditions as well as the consensus of jurisprudence scholars, avenger of blood has the right to demand retaliation, pardon of murderer and compromise on blood money. There is no discussion on this question that “can the parties of the claim compromise on limb retaliation instead of soul retaliation?” It seems that relying on the principles and reasons such as the right of retaliation, compromiseability of the right, analyzability of the retaliation, comparability of the similar cases, religious preference, recommendation of shariah sources to reduction of homicide and retaliation as well as the necessity of life preservation, it is possible to say that such compromise is permissible in accordance of Islamic jurisprudence and legal system; and act to the benefits of the both parties. These article first attempts to state the problem and then to discuss its legitimacy reasons.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right of Retaliation
  • Soul Retaliation
  • Limb Retaliation
  • Pardon of Murderer
  • Avenger of Blood
  • Compromise
الف. فارسی
امیدی، جلیل(1389)، تفسیر قانون در حقوق جزا، تهران: جنگل.
صرامی، سیف الله(1385)، حق، حکم و تکلیف، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ.
قنواتی، جلیل و دیگران(1379)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت.
کاتوزیان، ناصر(1370)، مقدمه علم حقوق، تهران: شرکت انتشار.
مجلس شورای اسلامی، قانون مجازات اسلامی، مصوب 1/2/1392.
 
ب. عربی
القرآن الکریم.
ابن السُّبکی، عبدالوهاب(1424)، جمع الجوامع، بیروت: دارالفکر.
ابن مکی، محمد(1403)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: دارالهادی.
اردبیلی، احمد(1416)، مجمع الفائدة و البرهان، قم: موسسة النشر الاسلامی.
البیضاوی، ناصرالدین(1434)، تفسیر البیضاوی، بیروت: دار المعرفه.
ترمذی، محمدبن عیسی(1403)، سنن، بیروت: دارالفکر.
الجزیری، عبدالرحمن(1411)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالفکر.
الحلی، ابن مطهر(1422)، تحریر الاحکام، تحقیق ابراهیم البهادری، قم: موسسة الامام الصادق.
الحلی، ابن ادریس(بی تا)، السرائر الحاوی للفتاوی، قم: موسسة النشر الاسلامی.
الخویی، ابوالقاسم(1407)، مبانی تکملة المنهاج، ج 1 و 2، نجف: مطبعة الآداب.
الدمشقی، ابن کثیر(1430)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
الزرقا، مصطفی(1419)، شرح القواعد الفقهیه: بیروت دارالقلم.
الزمخشری، جارالله(بیتا)، الکشّاف، قم: آداب الحوزه.
السیوطی، عبدالرحمن(1415)، الأشباه و النظائر، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه.
الشربینی الخطیب، محمد(1377)، مغنی المحتاج، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
اسلامی.
فاضل مقداد، جمال الدین(1343)، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: المکتبة الرضویة.
عوده، عبدالقادر(1405)، التشریع الجنایی الاسلامی، بیروت: موسسة الرسالة.
المَرغینانی، برهان الدین(1356)، الهدایه، قاهره: مطبعه مصطفی الحلبی.
محمصانی، صبحی(1978)، الاوزاعی و تعالیمه الانسانیة و القانونیة، بیروت: دارالعلم للملائین.
مغنیه، محمدجواد(1379)، فقه الامام جعفر الصادق، قم: موسسة انصاریان.