چالش های نظری بیع حق (تأملی بر امکان وقوع حق به عنوان مبیع یا ثمن در بیع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه اصفهان

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آیت الله حائری، میبد

چکیده

امروزه حقوق مالی همچون سرقفلی و حق اختراع در کنار اعیان و منافع، بخش قابل توجهی از اموال را تشکیل می­دهند و امکان انتقال و مبادله­­­ آنان با سایر اموال از نیازهای بازار سرمایه است. عقد بیع بی­گمان رایج ترین ابزار اعتباری مبادله­ اموال در بین مردم است. اما آیا برای نقل حقوق مالی نیز می­توان از این قالب استفاده نمود؟ اغلب فقیهان بر بنیاد تعریف مشهور که بیع را تملیک عین به عوض می­داند، با مبیع قرارگرفتن حق مالی مخالفت کرده­اند و نقل حق را خارج از تعریف بیع شمرده­اند. برخی از فقها بنا به دلایلی همچون عدم صدق مال بر حقوق و عدم تصور تملیک در باب حقوق، حتّی وقوع حق مالی به عنوان ثمن در بیع را نیز ناممکن دانسته­اند. اما اغلب فقهای معاصر، این دلایل را ناکافی دانسته و معتقدند نفس حق مالی یا اسقاط آن می­تواند نقش ثمن را در بیع بازی کند و حتّی  شمار اندکی از فقها همچون مرحوم امام خمینی، وقوع حق به عنوان مبیع را نیز خالی از اشکال می­دانند. به نظر می­رسد درحقوق امروز ایران، وقوع حق یا اسقاط آن به عنوان ثمن با مانعی روبرو نبوده و حکم به صحت بیع حقوق نیز خالی از وجه نیست.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Theoretical challenges of sale of rights: A reflection on the possibility of right as consideration in sale

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Alsharaif 1
  • Nasrollah Jafari Khosro Abadi 2
1 Assistant Professor of Isfahan University
2 Assistant Professor of Meybod University
چکیده [English]

Nowadays financial rights such as goodwill and patent together with tangible properties and profits constitute a significant portion of assets and possibility of their transfer and exchange is demanded by the capital market. Undoubtedly, sale is an assumptive and most common tool for transferring properties among people. But, can we use this tool for transferring financial rights? Most jurists, with the argument that sale is appropriation of a tangible property against a consideration, believe that sale is just a tool for transferring tangible properties and hold that sale may not be used for transferring financial rights. Some of them, arguing that rights may not be held properties, even believe that financial rights cannot amount to consideration in sale. However, most contemporary jurists hold these arguments insufficient and believe that financial rights or waiving them can be held consideration in a sale. Even a few jurists such as late Imam Khomeini hold that right can be sold. It seems that in contemporary Iranian law right or its waiver can amount to consideration in a transaction and sale of rights is permitted.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • sale
  • financial right
  • tangible property
  • Ownership
  • consideration
  • object of sale
منابع
 الف. فارسی
- امامی، سید حسن (1376). حقوق مدنی، ج1. تهران: کتابفروشی اسلامیه .
- شهیدی، مهدی (1386). حقوق مدنی6. تهران: انتشارات مجد.
- صفایی، سید حسین ( بی تا). دوره مقدماتی حقوق مدنی، (تعهدات وقراردادها)، ج2. تهران:انتشارات مؤسسه عالی حسابداری .
-کاتوزیان، ناصر (1374) .حقوق مدنی،عقود معوض، بیع، اجاره، قرض. تهران: شرکت انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1381) .حقوق مدنی ،اموال و مالکیت. تهران: نشر میزان .
- مکارم شیرازی، ناصر (1427 ه‍ ق). دائره المعارف فقه مقارن . قم ایران: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام.
- علیدوست، ابوالقاسم (1388) .فقه و عرف ، چاپ چهارم .تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.
 
ب.  عربی
-آخوند خراسانی، محمد کاظم ( 1406،ه.ق) .حاشیه المکاسب. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- اراکی، محمد علی (1415 ه.ق). کتاب البیع ، ج1.قم: انتشارات در راه حق.
-اصفهانی(کمپانی )، شیخ محمد حسین ( 1418 ه.ق) . حاشیه المکاسب،ج3. قم: موسسه طیبه لاحیإ التراث .
-انصاری، شیخ مرتضی (1418 ه.ق).کتاب المکاسب، ج3. قم : مجمع الفکر الاسلامی.
-ایروانى، على بن عبد الحسین (1406 ه‍ ق). حاشیه المکاسب (للإیروانی)، ج1. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
-بحرانى، محمد سند (1428 ه‍ ق). فقه المصارف والنقود، چاپ اول. قم : مکتبة فدک.
-تبریزى، میرزا فتاح شهیدى (1375 ه‍ ق) .هدایه الطالب إلی أسرار المکاسب ج2، چاپ پنجم. تبریز :چاپخانه اطلاعات.
- تبریزی، میرزا جواد (1416 ه.ق). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، ج2، چاپ سوم. قم: انتشارات اسماعیلیان.
-حائری، آیت الله سید کاظم (1428 ه.ق). فقه العقود ،ج1،اقم: مجمع الفکر الاسلامی.
-حکیم طباطبایى، سید محسن (بی تا ). نهج الفقاهه.  قم: انتشارات 22 بهمن.
-حسینی روحانی، سید صادق( 1429). منهاج الفقاهه، ج 1، چاپ پنجم. قم: انوار الهدی.
-خوئی، سید ابوالقاسم (1415ه.ق).مصباح الفقاهه، ج2. قم: انتشارات دفتر آیت الله خوئی.
- سبحانی، جعفر (بی تا). مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، چاپ اول. قم: موسسه الامام الصادق (ع).
- سعدى، ابو جیب ( 1408 ه‍ ق) . القاموس الفقهی لغتا و اصطلاحا. دمشق سوریه: دار الفکر .
- طباطبایى قمّى، سید تقى (1413 ه‍ ق). عمده المطالب فی التعلیق على المکاسب، ج2. قم: کتابفروشى محلاتى.
- عبد الرحمان، محمود (بی تا ) . معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، ج1. بی جا.
-فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2. قم: منشورات دار الرضی.
-گلپایگانى، سید محمد رضا (1399 ه‍ ق) .بلغه الطالب فی التعلیق على بیع المکاسب. قم: چاپخانه خیام.
- الموسوی الخمینی، السید روح الله (1373 ش) .مناهج الوصول الی علم الاصول .تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- الموسوی الخمینی، السید روح الله (1379 ش). البیع، ج 1، چاپ اول. تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- مکارم شیرازی، ناصر ( 1413). انوار الفقاهه، ج1، چاپ دوم. قم: منشورات مدرسه امام امیر المومنین(ع).
-مصطفوى، سید محمد کاظم (1423 ه‍ ق). فقه المعاملات.  قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-مظفر، شیخ محمد رضا (1383ه.ق). حاشیه البیع و الخیارات ،ج1. بی جا.
-مامقانى، محمد حسن (1316 ه‍ ق). غایه الآمال فی شرح کتاب المکاسب،ج 2. قم : مجمع الذخائر الإسلامیة .
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى (جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودى) ( 1423 ه‍ ق ). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، ج 22،  اول.  قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (ع)
-نایینی، میرزا محمد حسین (1413ه ق). المکاسب و البیع ،ج1و2، چاپ اول . قم: دفتر انتشارات اسلامی .
-نایینی، میرزا محمد حسین (1373ه.ش). منیه الطالب فی شرح المکاسب،ج1. قم:  موسسة النشر الاسلامی .
-نجفی ،شیخ محمد حسن (1418ه.ق).  جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،ج22. بیروت: دارالاحیإ التراث العربی .
-همدانی، آقارضا (1420 ه.ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: چاپخانه ستاره .
-یزدی، سید محمد کاظم (1418) . حاشیة المکاسب ،ج1. قم: موسسه اسماعیلیان .
 
 
 
ج.  انگلیسی
 
-Alastair Hudson (, 2004).NEW PERSPECTIVES ON PROPERTY LAW. Cavendish Publishing.
-Wolfgang Faber / Brigitta Lurger (, 2011). National Reports on the Transfer of Movables in Europe, volume 4 and5, European law publisher.
Greg Tolhurst (.2006). The Assignment of Contractual Rights. USA: Hart Publishing. -
-Sara Worthington (2005).The Disappearing Divide between Property and Obligation, Texas International Law Journal, Vol.42:917,